14/11/2006
Φορητές εικόνες

Τριαντάφυλλος Σιούλης © Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Το αρχαιότερο χρονολογημένο έργο Χιονιαδίτου, μέχρι τώρα, είναι του Κώνστα (1747) και συγκεκριμένα η εικόνα του αγίου Γεωργίου στο τέμπλο του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Βούρμπιανη.
Στον Κώνστα Θεοδόση μπορεί να αποδοθεί με σιγουριά και μια καταπληκτική φορητή εικόνα του Αγίου Αθανασίου στο ναό Αγίου Αθανασίου στους Χιονιάδες που ζωγραφίστηκε γύρω στο 1755.
Πολύ σπουδαίο έργο αποτελεί η εικόνα του Αγίου Γεωργίου του Νεομάρτυρος που μαρτύρησε στα Γιάννενα. Μπορεί να θεωρηθεί και προσωπογραφικό αυτό το έργο που έγινε από το Χιονιαδίτη Ζήκο Μιχαήλ δεκατρείς μόνο μέρες μετά το μαρτυρικό θάνατο του νεαρού Ηπειρώτη ιπποκόμου, μετά από παραγγελία του ιερομονάχου Χρύσανθου Λαϊνά. Το θέμα θα γίνει αγιογραφία όταν εξαπλωθεί από τη Ρούμελη ως τη Φιλιππούπολη και σε όλες τις περιοχές σχεδόν που δραστηριοποιούνται στη συνέχεια οι Χιονιαδίτες αγιογράφοι.
Στο ναό Ευαγγελιστρίας στο Κομπότι ʼρτας υπάρχει Δεσποτική εικόνα (1876) με τον Χριστό ένθρονο ως Μέγα Αρχιερέα όπου διαβάζουμε «Διά χειρός Δημητρίου, Αποστόλου, Χριστοδούλου, και Σωκράτους, Χιοναδιτών. Επαρχία Βελας» «Ιστορίθησαν τα παρόντα Δεσποτικά» «Αφιέρωμα Στράτου Παπ. Ρίζου 1876». Εδώ φαίνεται καθαρά ότι ο ζωγράφος Σωκράτης Ματθαίος και οι συνεργάτες συγγενείς του Δημήτριος, Απόστολος και Χριστόδουλος κάνουν αντίγραφα των παλαιοτέρων Δεσποτικών εικόνων του ναού Αγίου Γεωργίου Κομποτίου του 1743. Φαίνεται πως η παραγγελία ήταν τέτοια και την αναλαμβάνουν να την φέρουν εις πέρας στο εργαστήριο που πιθανόν να είχε ανοίξει από τώρα στα Γιάννενα ο Σωκράτης Ματθαίου.
Στον ναό Αγίας Παρασκευής στη Μηλόβιστα Σκοπίων σε Δεσποτική εικόνα (1892) με την Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα διαβάζουμε «Διά χειρός Σωκράτους Ματθαίου και Χριστοδούλου και Θωμά Αναστ. εκ κώμης Χιονάδων 1892». Εδώ πρόκειται για εικόνες τέμπλου, Δεσποτικές και θριγκού, οι οποίες φιλοτεχνούνται από τους Χριστόδουλο, Θωμά Αναστασίου και Σωκράτη Ματθαίου το 1892.
Πολύ αξιόλογο έργο είναι και η φορητή εικόνα σε σανίδι με την Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα και τον ʼγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο (1885) του Θανάση Παγώνη 1885, όπου κυριαρχούν τα θερμά χρώματα και περισσότερο το κόκκινο.
Επίσης πολύ σπουδαίες είναι και οι εικόνες του τέμπλου στο ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Βοτονοσίου (1900). Σε Δεσποτική εικόνα με τον ʼγιο Γεώργιο του Ιερού Ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος διαβάζουμε «Διά χειρός Σωκράτους Ματθ. Χιονιαδίτου 1900». Εδώ βρίσκουμε μόνο το όνομα του Σωκράτη Ματθαίου, ο οποίος φιλοτεχνεί τις Δεσποτικές εικόνες. Οι εικόνες του θριγκού είναι σαφώς κατώτερης τέχνης και πιθανόν να τις αγιογράφησαν μαθητές ή συνεργάτες του στο εργαστήριό του στα Γιάννενα. Ο συγκεκριμένος ναός ξαναχτίζεται το 1896 στη θέση παλαιότερου που είχε καταστραφεί από πυρκαγιά. Τη δαπάνη αναλαμβάνει ο Γεώργιος Αβέρωφ, ο οποίος καλεί τους πιο φημισμένους τεχνίτες. Ο νέος ναός χρειάζεται καινούργιο τέμπλο και επομένως και Δεσποτικές εικόνες καθώς και εικόνες για το θριγκό. Το τέμπλο αναλαμβάνουν και κατασκευάζουν το 1899 Μετσοβίτες ξυλογλύπτες, οι Γεώργιος Μέρανος και Γεώργιος Τσουρέκας, ενώ τις εικόνες ο Χιονιαδίτης ζωγράφος, Σωκράτης Ματθαίου το 1900.
Τον 20ο αιώνα φθίνει η τέχνη των Χιονιαδιτών ζωγράφων. Μερικοί απ’ αυτούς εργάζονται ακόμη όπως ο Νικόλαος Ι. Παπακώστας, ο οποίος γεννήθηκε το 1872 και πέθανε το 1955. Εγγονός του Ματθαίου αγιογράφου και ανιψιός του Αποστόλη και Σωκράτη, επίσης αγιογράφων, σπούδασε στο ʼγιο Όρος και εργάστηκε στη Νότια και Βόρεια Ήπειρο και Μακεδονία. Έργα του, κυρίως φορητές εικόνες σώζονται στους ναούς Αγ. Παρασκευής Παλιοσελίου Κόνιτσας (1911), Αγίου Δημητρίου Βούρμπιανης (1914), Αγ. Αθανασίου Λισκατσίου (Ασημοχωρίου) Κόνιτσας (1920), Αγ. Γεωργίου Πυρσόγιαννης (1923), Αγίου Νικολάου Κουτσούφλιανης (Ηλιορράχης) Κόνιτσας (1931), Αγ. Σπυρίδωνα Ασημοχωρίου (1934), Αγ. Νικολάου Καστάνιανης (1936), Αγ. Αποστόλων Σκαμνελίου (1939) κ.ά.
Μεγάλη επίσης και ευρεία είναι η δραστηριότητα των Χιονιαδιτών ζωγράφων στην κοσμική ζωγραφική, με τοιχογραφίες στα Ζαγοροχώρια κυρίως και στο Πήλιο: τοπία, νεκρές φύσεις, προσωπογραφίες, ιστορικές σκηνές και διακοσμητικές συνθέσεις.
Οι εικόνες, εκκλησιαστικής και κοσμικής ζωγραφικής, που μας άφησαν οι Χιονιαδίτες ζωγράφοι - αγιογράφοι είναι άπειρες, διάσπαρτες σε ολόκληρο το Βαλκανικό χώρο. Είναι σπουδαία και συγκινητική η προσπάθεια που καταβάλουν σύγχρονοι Χιονιαδίτες για τον εμπλουτισμό της συλλογής με έργα Χιονιαδιτών στο Μουσείο που ετοιμάζεται στους Χιονιάδες, με σκοπό την ανάδειξη και προβολή τους στο ευρύ και όχι μόνο κοινό.

Σχετική βιβλιογραφία.