14/11/2006
Διακοσμητικά θέματα και προσωπογραφίες

Τριαντάφυλλος Σιούλης © Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Μεγάλη και ευρεία είναι η δραστηριότητα των Χιονιαδιτών ζωγράφων στην κοσμική ζωγραφική, με τοιχογραφίες στα Ζαγοροχώρια κυρίως και στο Πήλιο: τοπία, νεκρές φύσεις, προσωπογραφίες, ιστορικές σκηνές και διακοσμητικές συνθέσεις.
Πολλοί Χιονιαδίτες είναι συγχρόνως αγιογράφοι και ζωγράφοι - διακοσμητές σπιτιών. Δυστυχώς η ερήμωση των ορεινών χωριών, οι πολεμικές περιπέτειες και η άγνοια μας στέρησαν από το μεγαλύτερο μέρος των δροσερών αυτών έργων. Σε πολλά χωριά ακούει ο ερευνητής πως ζωγραφιές στόλιζαν γκρεμισμένα σήμερα σπίτια ή πως τοιχογραφίες καταστράφηκαν άστοργα σε επισκευές.
Τα θέματά τους παρμένα από παλιότερες αγιογραφίες, σύγχρονα χαρακτικά πρότυπα, μνημεία του λόγου, εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις ή αφηγήσεις για την Αγιά Σοφιά, την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, τα Συναξάρια, την υμνολογία, τις λαϊκές παραδόσεις, το δημοτικό τραγούδι, τα λόγια κείμενα.
Αλλού τα έργα έχουν υπογραφές και χρονολογίες κι αλλού είναι ανυπόγραφα. Υπογραμμένες είναι οι τοιχογραφίες στα σπίτια: Γκινοπούλου, Νεγάδες (χειρ Νικολάου Πασχάλη 1836), Βασδεκά, Σκαμνέλι (χειρ Γωργίου Κ. 1857), Τσέπη, Σκαμνέλι (Λιάτσης 1863), Γεννάδιου, Σκαμνέλι (χειρ Αλεξίου Π.Κ. 1878), Πολυχρονιάδη, Νεγάδες (Μιχ. Κ. Καραγιαννίδης 1869), Βακόλα, Δίλοφο (χειρ Αδάμ και Αναστασίου Βούρη 1885).
Με γνωστό από άλλες πηγές τον τεχνίτη είναι οι τοιχογραφίες στο παράσπιτο Τριανταφύλλου στη Δρακιά (Παγώνης 1832) και στα σπίτια: Ράδου, Τσεπέλοβο (Αναστάσιος Παπακώστας Μαρινάς μέσα 19ου αιώνα), Σαραβάνη, Δρακιά Πηλίου (Αθανάσιος Παγώνης γύρω στο 1870), Ι. Φιλίδη, Καπέσοβο (Ιωάννης 1925) και η ζωγραφική διακόσμηση στο τζάκι του Μιχαήλ Δούμα στην Πυρσόγιαννη (Θωμάς Χρήστου 1930).
Με βάση τεχνοτροπικά και θεματολογικά στοιχεία, καθώς και από πληροφορίες των νοικοκυραίων τους, σε Χιονιαδίτες αποδίδουμε τις τοιχογραφίες στα σπίτια: Γεωργίτση στο Καπέσοβο, Γώγολου, Μάου, Τζάνογλου, Κοντοφώτη και Παπάζογλου στο Τσεπέλοβο, Πλακίδα και Κόκκορη στο Κουκούλι, Βαρζώκα στο Καπέσοβο, Στούπη και Κοντούρη στα Κάτω Πεδινά.
Από τα κινητά έργα, αν και ανυπόγραφα, μπορούμε με απόλυτη σιγουριά να αποδώσουμε στο Χριστόδουλο Παπακώστα τις δύο προσωπογραφίες, αντρική και γυναικεία, που βρίσκονται στο σπίτι του Γ. Παϊσίου στα Γιάννενα, στο Θωμά Παπακώστα την προσωπογραφία της Στασινής Παπακώστα που βρίσκεται στο σπίτι του Στέφανου Ζωγράφου στους Χιονιάδες και στο Θωμά Παπακώστα επίσης την προσωπογραφία του Γιαννούλη Παπαχρήστου που βρίσκεται στο σπίτι του Αντώνη Γεράση στο Γοργοπόταμο.
Προσωπογραφικό έργο πρέπει να θεωρήσουμε και την πρώτη αγιογραφία του Νεομάρτυρα Γεωργίου, που έγινε από το Χιονιαδίτη Ζήκο Μιχαήλ δεκατρείς μόνο μέρες μετά το μαρτυρικό θάνατο του νεαρού Ηπειρώτη ιπποκόμου (1838). Το θέμα θα γίνει αγιογραφία όταν εξαπλωθεί από τη Ρούμελη ως τη Φιλιππούπολη με απανωτές εκδόσεις χαλκογραφιών, σχεδόν πανομοιότυπων με το έργο του Ζήκου.
Η προβολή προτύπων που αντιστέκονται στον αναγκαστικό εξισλαμισμό, στο υπόδουλο ακόμη γένος, αποτελεί πολύ σημαντική πράξη αντίστασης.
Πολύ σπουδαίο έργο κοσμικής ζωγραφικής αποτελεί επίσης ο «Γάμος του Ναπολέοντα» που φιλοτεχνεί ο Αναστ. Παπακώστας – Μαρινάς γύρω στα 1850, καθώς και το «Τοπίο του Θεσσαλικού κάμπου» του Αθαν. Παγώνη περίπου στα 1870, στο σπίτι του, στο δωμάτιο υποδοχής, τον «καλόν οντά».
Αλλά και οι προσωπογραφίες του Ρήγα και του Υψηλάντη, που ζωγράφισε ο Αθανάσιος Παγώνης στο σπίτι του και προέρχονται από λιθογραφία τυπωμένη «εν Λουγδουνίω 1849 δαπάναις Γ. Γ. Ιεροπούλου και Αδελφών», αποτελούν πολύ σπουδαία έργα κοσμικής ζωγραφικής. Επειδή τον καιρό που τα ζωγράφισε, γύρω στα 1870, το Πήλιο ήταν ακόμη σκλαβωμένο στους Τούρκους, βάζει μόνο τα αρχικά τους Ρ Φ και Δ Υ.

Σχετική βιβλιογραφία.