14/11/2006
Τέμπλα

Τριαντάφυλλος Σιούλης © Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Κατά τη βυζαντινή περίοδο τα τέμπλα είναι κυρίως μαρμάρινα. Τη μεταβυζαντινή περίοδο συνηθίζονται πλέον ξυλόγλυπτα τέμπλα, τα οποία εμφανίζουν γενικώς μια τριμερή καθ' ύψος διαίρεση.
Χαμηλά βλέπουμε μεταξύ των πεσσίσκων θωράκια, τα οποία μένουν ακόσμητα ή ζωγραφίζονται τον 16ο και 17ο αι., σπανιότατα δε φέρουν γλυπτό διάκοσμο. Κατά τον 18ο αι. προστίθενται και τα πανωθωράκια, από τα μέσα δε του αιώνα και μετά φέρουν πλούσιο γλυπτό διάκοσμο. Οι Δεσποτικές εικόνες που τοποθετούνται πάνω από τα θωράκια, συγκρατούνται από γλυπτά στυλώματα ή κιονίσκους, οι οποίοι συνεχίζουν προς τα επάνω τους μεταξύ των θωρακίων πεσσίσκους. Οι κιονίσκοι είναι συνήθως στρεπτοί και φέρουν έξεργο διάκοσμο καθώς και οι πεσσίσκοι. Από τα μέσα του 18ου αιώνα, προς έξαρση των Δεσποτικών εικόνων, προστίθενται πάνω απʼ αυτές τύμπανα. Αργότερα, τον 19ο αι., προστίθενται και οι πάνω κεταμπέδες, που μοιάζουν με μετόπες. Αυτοί μαζί με τα πανωθωράκια (ή κάτω κεταμπέδες) και τα τύμπανα περιλαμβάνουν γλυπτές παραστάσεις σχετικές με την Δεσποτική εικόνα που πλαισιώνουν, αποτελούν δε μ' αυτήν ενιαίο σύνολο.
Πάνω από το σύνολο αυτό, επί του επιστυλίου, προστίθενται πολλές διακοσμητικές ζώνες και σειρές με εικονίδια, τα οποία διαμορφώνουν τον ογκώδη και επιβλητικό θριγκό. Οι ανάγλυφες ζώνες περιλαμβάνουν θέματα όπως αυτό της Ρίζας του Ιεσσαί, της κληματίδας, πουλιά, ζώα κ.ά. Αποδίδονται σχηματοποιημένα στην αρχή (16ος αι., μέσα 17ου), έξεργα αργότερα (β΄ μισό 17ου, 18ο και 19ο αιώνα). Λεπτές ανάγλυφες ταινίες παρεμβάλλονται μεταξύ αυτών.
Τέλος, πάνω από τον θριγκό, δεσπόζουν τα λυπηρά (ή λυπητερά), δηλαδή ο Σταυρός, που στηρίζεται σε δελφίνια ή πατά σε δράκοντες, με τα εικονίδια της Θεοτόκου και του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου σε λυπημένη στάση. Πολλές φορές η ζώνη αυτή συμπληρώνεται από πλούσιο φυτικό διάκοσμο που καταλαμβάνει όλο το μήκος του τέμπλου, το λεγόμενο και «κλαδί». Κατʼ αυτόν τον τρόπο τα τέμπλα φτάνουν πολλές φορές μέχρι την οροφή του ναού, κυρίως από τον 18ο αιώνα και μετά.
Όσον αφορά τον διάκοσμό τους, παλαιότερα, μέχρι τον 17ο αι., αυτός ήταν φυτικός κυρίως, αποδοσμένος με την τεχνική του χαμηλού ανάγλυφου ή πρόστυπη τεχνική. Αργότερα, από τον 18ο αι. και μετά, οι παραστάσεις γίνονται πλουσιότερες και αποδίδονται με την τεχνική του βαθιού ανάγλυφου και την διάτρητη τεχνική. Παραστάσεις με θέματα από τη μυθολογία, παλαιοχριστιανικά σύμβολα, σκηνές από την Αγία Γραφή και την εκκλησιαστική ιστορία καθώς και τους βίους των αγίων ή από το ζωικό και φυτικό βασίλειο και την καθημερινή ζωή, κυριαρχούν. Οι επιδράσεις από την Δύση της τέχνης των ρυθμών του Μπαρόκ (17ος – 18ος αι.) και του Ροκοκό (18ος – 19ος αι.) είναι πλέον φανερές. Ανάλογα δε με τις περιοχές που συναντάμε τα τέμπλα (Κρήτη, Επτάνησα, Ήπειρος κ.α.), παρατηρούμε ότι αυτά δέχονται λιγότερες ή περισσότερες επιδράσεις. Όμως οι ξυλογλύπτες δεν τις υιοθετούν μηχανικά, αλλά τις συνδυάζουν με το δικό τους τοπικό χρώμα και κατά τέτοιο τρόπο, που δείχνει ότι τις ενσωματώνουν αρμονικά, μέχρι που τις αφομοιώνουν.
Είναι βέβαιο ότι τόσο η τεχνική του Μπαρόκ όσο και η μέχρι της οροφής ύψωση του τέμπλου, οφείλεται και στην επίδραση της τέχνης της ομόδοξης Ρωσίας, η οποία μάλιστα κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας θεωρούνταν ότι συνέχιζε την Βυζαντινή παράδοση και παρείχε επομένως πρότυπα στον ορθόδοξο κόσμο.
Από τις αρχές του 20ου αιώνα και μέσα σ' αυτόν, καθιερώνεται σιγά-σιγά ο νεοβυζαντινός ρυθμός στα ξυλόγλυπτα τέμπλα. Η τεχνική εκτέλεση με την οποία αποδίδεται ο γλυπτός διάκοσμος είναι είτε η πρόστυπη είτε η διάτρητη. Ο διάκοσμος είναι σχεδόν επιπεδόγλυφος, παρμένος κυρίως από το φυτικό βασίλειο. Από μορφολογικής απόψεως, όλα παραπέμπουν σε παλαιότερα μαρμάρινα βυζαντινά τέμπλα. Δεν απουσιάζουν βέβαια, την ίδια εποχή και τα τέμπλα που ονομάζουμε νεοκλασικού ρυθμού, μιμούμενα ως προς τούτο τα κλασικά ξυλόγλυπτα έργα του β΄ μισού του 18ου και του 19ου αιώνα.
Ομάδα ομοειδών τέμπλων, ως προς την δομή, την τεχνική εκτέλεση και τη θεματογραφία, αλλά και της ίδιας χρονικής περιόδου (17ος αι.), συναντούμε στους ναούς Αγίου Νικολάου Μετσόβου, Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Ανθοχωρίου, Αγίου Αθανασίου Προσγολίου κ.α.
Αλλά και τον επόμενο αιώνα (18ος αι.) συναντούμε ομοειδή τέμπλα, ανάλογα με τις επιρροές που έχουν επέλθει, όπως στους ναούς Αγίας Παρασκευής Μετσόβου, Κοιμήσεως Θεοτόκου Χρυσοβίτσας, Κοιμήσεως Θεοτόκου Προσγολίου κ.α.
Τέλος και τον 19ο αι. συναντούμε αξιολογότατα ομοειδή ξυλόγλυπτα έργα ανάλογα με την χρονική περίοδο, όπως στο ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ρωμανού, Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Βοτονοσίου κ.α.

Σχετική Βιβλιογραφία