14/11/2006
Τέμπλα

Τριαντάφυλλος Σιούλης © Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Οι Τουρνοβίτες ξυλογλύπτες στην τέχνη τους ακολουθούν κατ' αρχήν τη μακραίωνη βυζαντινή παράδοση, όπου τα τέμπλα είναι κυρίως μαρμάρινα. Στη συνέχεια, κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο, οι ξυλογλύπτες ακολουθούν τα νέα πρότυπα. Συνηθίζονται πλέον ξυλόγλυπτα τέμπλα, τα οποία εμφανίζουν γενικώς μια τριμερή καθ' ύψος διαίρεση, τυπολογία διαφορετική.
Σπάνια θα δούμε στα θωράκια μεταξύ των πεσσίσκων γλυπτό διάκοσμο. Ιδιαίτερα τον 16ο και 17ο αιώνα βλέπουμε εδώ, κατά κανόνα, απλά σανιδώματα ζωγραφισμένα. Τα πράγματα αλλάζουν τον 18ο αι., όπου προστίθενται και τα πανωθωράκια, από τα μέσα δε του αιώνα και μετά φέρουν πλούσιο γλυπτό διάκοσμο. Πάνω από τα θωράκια υπάρχουν οι Δεσποτικές εικόνες, οι οποίες συγκρατούνται από γλυπτά στυλώματα ή κιονίσκους, που είναι συνήθως στρεπτοί και φέρουν έξεργο διάκοσμο όπως και οι πεσσίσκοι. Από τα μέσα του 18ου αιώνα, προς έξαρση των Δεσποτικών εικόνων, προστίθενται πάνω από αυτές τύμπανα, τα οποία περιλαμβάνουν γλυπτές παραστάσεις σχετικές με την Δεσποτική εικόνα που πλαισιώνουν (παράδειγμα πάνω από την Ωραία Πύλη η παράσταση του Μυστικού Δείπνου, πάνω από την εικόνα του Χριστού η Σταύρωση ή η Ανάσταση κ.ά.). Αργότερα, τον 19ο αι., προστίθενται και οι πάνω κεταμπέδες, που μοιάζουν με μετόπες.
Ακολουθούν προς τα πάνω, επί του επιστυλίου, πολλές ανάγλυφες διακοσμητικές ζώνες και σειρές με εικονίδια, τα οποία διαμορφώνουν τον ογκώδη και επιβλητικό θριγκό. Εδώ θα δούμε θέματα όπως αυτό της Ρίζας του Ιεσσαί, της κληματίδας, πουλιά, ζώα κ.ά. Στην αρχή (16ος - μέσα 17ου αι.) βλέπουμε μόνο φυτά και ζώα, τα οποία αποδίδονται σχηματοποιημένα, αργότερα δε (β΄ μισό 17ου, 18ο και 19ο αιώνα) βλέπουμε ανάμεσα σε λεπτές ανάγλυφες ταινίες και ανθρώπινες μορφές, έξεργα αποδοσμένες.
Τα λυπηρά (ή λυπητερά) βλέπουμε επιβλητικά πάνω από τον θριγκό, δηλαδή τον Σταυρό, που στηρίζεται σε δελφίνια ή πατά σε δράκοντες, με τα εικονίδια της Θεοτόκου και του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου σε λυπημένη στάση. Ο πλούσιος φυτικός διάκοσμος που καταλαμβάνει όλο το μήκος του τέμπλου, το λεγόμενο και «κλαδί», συμπληρώνει τη ζώνη αυτή, έχει δε σαν αποτέλεσμα, κυρίως από τον 18ο αιώνα και μετά, να φτάνει πολλές φορές μέχρι την οροφή του ναού.
Από τεχνική άποψη, ο διάκοσμός τους μέχρι τον 17ο αι. ήταν κυρίως φυτικός, αποδοσμένος με την τεχνική του χαμηλού ανάγλυφου ή πρόστυπη τεχνική, σύμφωνα και με τη μακραίωνη βυζαντινή παράδοση στα μαρμάρινα τέμπλα. Τα πράγματα αλλάζουν από τον 18ο αι. και μετά, όπου οι παραστάσεις γίνονται πλουσιότερες και αποδίδονται με την τεχνική του βαθιού ανάγλυφου και την διάτρητη τεχνική. Ακόμα και οι παραστάσεις αλλάζουν με θέματα παρμένα πλέον από τη μυθολογία, παλαιοχριστιανικά σύμβολα, σκηνές από την Αγία Γραφή και την εκκλησιαστική ιστορία καθώς και τους βίους των αγίων ή από το ζωικό και φυτικό βασίλειο και την καθημερινή ζωή. Είναι ολοφάνερες οι επιδράσεις από την Δύση της τέχνης των ρυθμών του Μπαρόκ (17ος – 18ος αι.) και του Ροκοκό (18ος – 19ος αι.). Επίσης είναι βέβαιο ότι τόσο η τεχνική του Μπαρόκ όσο και η μέχρι της οροφής ύψωση του τέμπλου, οφείλεται και στην επίδραση της τέχνης της ομόδοξης Ρωσίας, η οποία μάλιστα παρείχε πρότυπα στον ορθόδοξο κόσμο κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας, αφού θεωρούνταν ότι συνέχιζε την Βυζαντινή παράδοση. Φαίνεται πως οι εμπορικές σχέσεις που αναπτύσσονται με τις περιοχές αυτές έχουν σαν αποτέλεσμα τα σχέδια να κυκλοφορούν σε όλο το Βαλκανικό χώρο και επομένως και οι επιδράσεις. Όμως οι ξυλογλύπτες δεν τις υιοθετούν μηχανικά, αλλά τις συνδυάζουν με το δικό τους τοπικό χρώμα και κατά τέτοιο τρόπο, που δείχνει ότι τις ενσωματώνουν αρμονικά, μέχρι που τις αφομοιώνουν.
Η τέχνη αυτή δεν έπαψε ποτέ, αν και πέρασε δύσκολες περιόδους (τέλη 19ου – α ΄ μισό 20ου αι.). Από τις αρχές του 20ου αιώνα δειλά - δειλά και μέσα σʼ αυτόν, καθιερώνεται σιγά-σιγά ο νεοβυζαντινός ρυθμός στα ξυλόγλυπτα τέμπλα, αποδίδεται δε ο γλυπτός διάκοσμος είτε με την πρόστυπη είτε με την διάτρητη τεχνική. Ο διάκοσμος είναι σχεδόν επιπεδόγλυφος, παρμένος κυρίως από το φυτικό βασίλειο. Από μορφολογικής απόψεως, όλα παραπέμπουν σε παλαιότερα μαρμάρινα βυζαντινά τέμπλα. Παράλληλα δε βλέπουμε και τέμπλα που ονομάζουμε νεοκλασικού ρυθμού, μιμούμενα ως προς τούτο τα κλασικά ξυλόγλυπτα έργα του β΄ μισού του 18ου και του 19ου αιώνα, τα οποία είναι έξεργα, με πλούσιο γλυπτό μπαρόκ ή ροκοκό διάκοσμο.
Ομάδα ομοειδών τέμπλων ως προς την δομή, την τεχνική εκτέλεση και τη θεματογραφία, αλλά και της ίδιας χρονικής περιόδου (17ος αι.), συναντούμε στους ναούς Αγίων Αναργύρων Κλειδωνιάς Κονίτσης, Αγίας Παρασκευής Σκαμνελίου κ.α.
Αλλά και τον επόμενο αιώνα (18ος αι.) συναντούμε σε αντίστοιχες περιοχές ομοειδή τέμπλα, όπως στους ναούς Αγίου Νικολάου Τσεπελόβου, Κοιμήσεως Θεοτόκου Μακρύνου κ.α.
Τέλος και τον 19ο αι. συναντούμε αξιολογότατα ομοειδή ξυλόγλυπτα έργα στην ευρύτερη περιοχή, όπως στο ναό Αγίου Νικολάου Κήπων Ζαγορίου, Αγίου Νικολάου Κόνιτσας κ.α.

Σχετική Βιβλιογραφία