04/09/2007
ΟΙ ΜΑΣΤΟΡΟΙ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΑΥΤΗΣ

comitech

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Η παράδοση της τέχνης των μαστόρων της πέτρας στον Ελλαδικό χώρο είναι μακραίωνη, απλώνει δε τις ρίζες της πέρα από την ιστορική περίοδο. Συνεχίζει στους ιστορικούς χρόνους της Αρχαίας Ελλάδας και του Βυζαντίου (όπως διαβάζουμε και στο Επαρχικό βιβλίο του Λέοντα του Σοφού και αλλού), για να φτάσει μετά την ʼλωση και την περίοδο της Τουρκοκρατίας μέχρι τους νεώτερους χρόνους με μικρές ή μεγάλες αλλαγές. Καστροπολιτείες, οικισμοί, σπίτια, εκκλησιές, γεφύρια, μύλοι κ.ά., είναι μερικά από τα πιο σπουδαία έργα, μάρτυρες μιας καταπληκτικής πορείας της τέχνης αυτής.

Στην Ήπειρο η πορεία είναι ανάλογη. Χωριά που η ενασχόληση των κατοίκων τους με το χτίσιμο και την πέτρα τα κάνει γνωστά κατ’ αρχή στα Βαλκάνια και στη συνέχεια σε πολλές περιοχές του κόσμου, συναντάμε στο βόρειο τμήμα της επαρχίας Κόνιτσας, δεξιά και αριστερά του ποταμού Σαραντάπορου, φτάνουν δε μέχρι τις παρυφές του Γράμμου, τα γνωστά Μαστοροχώρια, με κεφαλοχώρια την Πυρσόγιαννη και τη Βούρμπιανη, αλλά και σε ένα άλλο τμήμα του νομού Ιωαννίνων, στα χωριά των Τζουμέρκων.

Από πότε και πώς τα χωριά αυτά απέκτησαν αρκετούς μαστόρους που διέδωσαν την τέχνη σ’ άλλα γειτονικά χωριά, όπως το δέχονται ακόμα και σήμερα οι ίδιοι οι μαστόροι, είναι άγνωστο. Θρύλοι μιλάνε για προέλευση των Βουρμπιανιτών από αρχοντικές οικογένειες της Κων/πολης. Αναφέρεται (Β. Μυλωνάς) ότι οι άρχοντες του χωριού ήταν από το περιβάλλον των Παλαιολόγων της Κωνσταντινούπολής, ότι είχαν στη σημαία του χωριού τους τον δικέφαλο αετό, ότι επιχείρησαν να ξαναχτίσουν τα αρχοντόσπιτά τους μόνοι τους και έτσι εξελίχθηκαν στους καλύτερους χτιστάδες. Μερικά από τα αρχοντόσπιτα της Βούρμπιανης (Οικονομέϊκα, Τραντέϊκα, Γραμματικέϊκα, Αναγνωστέϊκα και Δουκέϊκα) «το μαρτυρούν από τ’ όνομα και τη φτιαξιά τους». Των Πυρσογιαννιτών αφετηρία θεωρείται η Μακεδονία ή η Πόλη, από όπου διέφυγαν λόγω των πιέσεων των Τούρκων. Η ίδρυση της Πυρσόγιαννης στη σημερινή θέση της τοποθετείται στα τέλη του 17ου αι. μετά από διαδοχικές πρόχειρες εγκαταστάσεις σε γειτονικές περιοχές.

Με βάση γραπτές πηγές και άλλες μαρτυρίες η ιστορική τους αφετηρία στην περιοχή γενικώς ανάγεται στο 16ο αιώνα. Πρόκειται για αξιοσημείωτες συνεργατικές πολλών χωριών, που ονομάστηκαν μαστοροχώρια, στοιχεία δε πολλά γι’ αυτά μας αναφέρουν η Χατζημιχάλη και ο Φαλτάιτς, καθώς και αξιολογότατοι νεώτεροι ερευνητές.
Γενικά τα περισσότερα χωριά της Κόνιτσας όπως τα Ασημοχώρι, Βούρμπιανη, Γοργοπόταμος, Δροσοπηγή, Καστανέα, Λαγκάδα, Κεφαλοχώρι, Λυκόρραχη, Οξυά, Πληκάτι, Πλαγιά, Πυρσόγιαννη, Χιονιάδες, Θεοτόκος, αλλά και Μόλιστα, Γαναδιό, Μοναστήρι και η απομακρυσμένη Αετομηλίτσα είναι χωριά αποκλειστικά κουδαρέων - χτιστών, γι’ αυτό το λόγο και πολύ σωστά λέγονται Μαστοροχώρια. Από τα χωριά δε των Τζουμέρκων και την ευρύτερη περιοχή, φημισμένα είναι τα μαστοροχώρια Πράμαντα, Μελισσουργοί, Κτιστάδες, Ραφταναίοι, Αμπελοχώρι, ʼγναντα, Γουργιανά, Κουκούλια, Γραικικό, Μιχαλίτσι, Χουλιαράδες, Πετροβούνι και Βαπτιστής.

Καλύτερα ίσως συγκροτημένοι από όλους τους τεχνίτες της Ηπείρου οι Κονιτσιώτες χτίστες μπορεί να πει κανείς ότι έχτισαν την Ελλάδα. Έχτισαν όμως και την Βαλκανική και την Μ. Ασία, και την Αίγυπτο και τώρα προχωρούν στην Αβησσυνία και το Σουδάν.

Από τους πλανόδιους χτίστες της Κόνιτσας που ταξίδευαν ως μπουλούκια ή νταϊφάδες, με τα μουλάρια τους και τα γαϊδούρια τους, όχι μόνο χτίστηκαν οι ελληνικές πόλεις και τα ελληνικά χωριά, αλλά εξήλθαν, όπως δείχνουν πολλά στοιχεία, κατά εκατοντάδες οι δάσκαλοι, οι επιστήμονες, οι ευεργέτες, οι οποίοι κράτησαν τον ελληνισμό. Από τους χτίστες και ξυλουργούς, σκαλιστές και αγιογράφους της Κόνιτσας, του γειτονικού Ζουπανίου, της Κορυτσάς, του Μετσόβου, των Τζουμέρκων, πάρα πολλοί έμειναν και εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Πελοπόννησο, την Στερεά, Εύβοια, Θεσσαλία, Επτάνησα, Μακεδονία, Θράκη, Μ. Ασία και συνετέλεσαν στην ανάπτυξη και διατήρηση του ελληνισμού.

Είναι φανερό ότι οι παλαιότεροι μη γηγενείς κάτοικοι των κωμοπόλεων και πόλεων στις περιοχές αυτές είναι οι οικοδόμοι, ξυλουργοί και άλλων συναφών επαγγελμάτων, αφού εδώ βρίσκουν δουλειά συνεχώς και από πλανόδιοι εγκαθίστανται μόνιμα. Ηπειρωτικές οικογένειες χτιστών και ξυλουργών βρίσκονται παλαιότατα εγκαταστημένοι στις πόλεις και κωμοπόλεις όλης της Ελλάδας. Γι’ αυτό και στην Αθήνα και τον Πειραιά οι οικογένειες των πλανόδιων οικοδόμων της Ηπείρου εγκαταστάθηκαν παλαιότατα και αποτέλεσαν τον πυρήνα της εξελιχθείσης κατόπιν σε τόσο μέγεθος και ισχύ ηπειρωτικής παροικίας των δύο πόλεων, της οποίας ο αριθμός των μελών πλησιάζει να φτάσει σήμερα πολλές χιλιάδες. Δεν είναι καθόλου παράδοξο επομένως που ο παλαιότατος ηπειρωτικός σύλλογος Αθηνών η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης Βούρμπιανης» ανήκει σε οικοδόμους. Είναι γνωστό πόσοι επιστήμονες, μηχανικοί, αρχιτέκτονες, καθηγητές, γιατροί, δάσκαλοι προήλθαν από τους πλανόδιους χτίστες της Κόνιτσας και γνωστή η συμβολή τους στην διατήρηση, την εξάπλωση και την ανάπτυξη της ελληνικής ιδέας, αφού και στα κουρδικά ακόμη χωριά της Αλμυρής Ερήμου κυριαρχούσε στις οικοδομές ο ελληνικός ρυθμός.

Το σίγουρο είναι πάντως ότι στην Ήπειρο η φτώχεια, το άγονο της περιοχής, η ανασφάλεια λόγω των επιδρομών διαφόρων συμμοριών, οδήγησαν στη βαθμιαία εγκατάλειψη της αγροτικής και κτηνοτροφικής εργασίας και στην ανάδειξη των μαστόρων της πέτρας, του ξύλου και της αγιογραφίας που εργάζονταν οργανωμένοι σε ομάδες (μπουλούκια).