04/09/2007
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ

comitech

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Οι ιδιοκτήτες όταν ήθελαν να χτίσουν ένα σπίτι, καλούσαν, ανάλογα με τα χρήματα που διέθεταν, τους πιο φημισμένους μαστόρους και κανόνιζαν από κοινού για το νέο σπίτι το σχέδιο.
Από περιπτώσεις που συναντούμε σε κείμενα αλλά και συζητήσεις (Χρηστίδης) με μαστόρους της Κόνιτσας, παραθέτουμε τι εννοούσαν οι μαστόροι όταν έλεγαν «σχέδιο»:
α. Τις γενικές διαστάσεις και συγχρόνως τις θέσεις και το μέγεθος των παραθύρων. Στη συγκεκριμένη ειδική περίπτωση, η έννοια του «σχεδίου» επεκτείνεται και σε χρονικό προγραμματισμό των εργασιών καθώς και σε περιγραφή της ακριβούς εμφάνισης των όψεων.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Ναού της πόλεως του Δελβίνου (1796): «… Ο Πασάς … απεφάσισε και έδωκε το σχέδιο των χριστιανών, ως κάτωθι: α) να κτίσουν το μάκρος και το πλάτος καθώς το είχον, αλλά το ύψος να μείνει μισό από το πρώτο, β) παράθυρα να μην ανοίξουν, αλλά μικρά και από εν μέρος …, γ) Αφού δουλέψουν 40 ημερόνυκτα να τελειώσιν και απέξω το νέον κτίριον να το βάψουν με μαύρη μπογιά να μαυρίσει οπωσούν να φαίνεται παλαιόν, δ) Τα όσα να χρειαστούν από μέσα, να δουλέψουν οι ταβαντζήδες ελεύθερα όσα και ό, τι θελήσουν και μετά την διορίαν όποτε ευκολυνθούν».
β. Το ύψος, η γενική εντύπωση του εξωτερικού του σπιτιού, και κάποιο βασικό στοιχείο των δωματίων (εδώ «σοφάδες», δηλ. «μπάσια») και το γενικό γεωμετρικό σχήμα («κανονικό» ή «άνευ κανονικότητος»).
Αναφέρουμε ενδεικτικά (Λαμπρίδης): «Εν γένει όμως αι οικίαι προ του Αλή ουδεμίαν είχον εξωτερικήν διακόσμησιν ουδέ παράθυρα εις την οδόν προς αποφυγήν επιδείξεως, εντός δε τα δωμάτια είχον τους λεγόμενους σοφάδες, ως και επι των ημερών του Αλή, καίτοι πολλαί κατά το ενετικόν σχέδιον αξιόλογοι είχον οικοδομηθεί οικίαι. Νυν όμως βλέπει τας οικίας κανονικάς και έσωθεν επί το Ευρωπαϊκότερον διεσκευασμένας, οίαι αι οικίαι του … και η νυν εγειρομένη του Παύλου Βλαχλείδου, δικηγόρου. … Υπάρχουσιν όμως και πολλαί ευρύτεραι και πολυθάλαμοι οικίαι, αρχαιότεραι όμως και άνευ κανονικότητος εσχεδιασμέναι …»
γ. Γενικές διαστάσεις, αριθμό δωματίων, και πιθανά υπόδειξη συγκεκριμένου σπιτιού σα μοντέλου. Συχνά σκαρίφημα από τον αρχιμάστορα, που να υλοποιεί τα παραπάνω.
δ. Ίσως ό, τι και σήμερα ή πληρέστατη περιγραφή και λεπτομερείς οδηγίες κατασκευής. Μάλλον όμως πρόκειται για περιγραφή, όπως φαίνεται από οδηγίες ενός από τους ευεργέτες Ζωσιμάδες, προς τους επιτρόπους του Ναού Αγ. Νικολάου Ιωαννίνων, γραμμένες έξι χρόνια αργότερα (1838).
Στο έγγραφο που στέλνουν (Σεγγούνης), διαβάζουμε: «… Σας κάμνω γνωστόν περί της οικοδομής της Εκκλησίας του Αγίου Νικολάου δια να λείψωμεν από κάθε φροντίδα, θέλετε ερωτήσει δια να εύρητε κανένα προκομένον και ιδεατόν μάστορα, θεοφοβούμενον και καλής διαθέσεως, όπου να πάρει ο ίδιος την φροντίδα δια να κτίσει εις το παλαιόν ύφος και εις τα ίδια θεμέλια την εκκλησίαν μ’ όλα τα ακόλουθα, ήγουν το τέμπλον, το Δεσποτικόν θρόνον, τον ʼμβωνα και τα σκαμνιά, όσον τα γυναικεία ωσάν τα ανδρικά, ομοίως και τα παράθυρα κατά το παλαιόν όπου εστέκοντο αι γυναίκες, όπου να σας παραδώσει σχεδόν τα κλειδιά και περί το όλον της οικοδομής».
Στο ντοκουμέντο αυτό φαίνεται ότι τον σχεδιασμό και συγχρόνως την ευθύνη της κατασκευής την είχε ο αρχιμάστορας. Επίσης φαίνεται ότι όταν έλεγαν «εις το παλαιόν ύφος» γνώριζαν όλοι καλά τα στοιχεία της παλιάς εκκλησίας. Σχέδια με τη σημερινή έννοια συνέτασσαν οι πρωτομάστορες στην ʼνδρο πριν 100-200 χρόνια, σε πρόχειρα χαρτιά με μολύβι, ταυ, τρίγωνο και διαβήτη, υπό κλίμακα (κατόψεις και προσόψεις), καθώς και λεπτομέρειες διακοσμητικές σε φυσικό μέγεθος.
ε. Ένα συγκεκριμένο τύπο σπιτιού, που ήταν στο μυαλό όλων. Ήταν κάτι γνωστό, που το γνώριζαν τόσο οι μαστόροι όσο και ο κόσμος. Ίσως αυτό γινόταν περισσότερο στα μέρη που δούλευαν επί πολύ καιρό οι ίδιοι οι μαστόροι και γνώριζαν πολύ καλά τα τοπικά «σχέδια».
στ. Ένα σκίτσο του πρωτομάστορα, που προέκυπτε από ακριβή αποτύπωση υπάρχοντος σπιτιού –που προφανώς είχε υποδειχθεί σαν πρότυπο από τον νοικοκύρη- προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις του.
ζ. Επί τόπου καθορισμός, κατ’ αρχήν των διαστάσεων και της διάταξης των θεμελίων και πιθανότατα προφορικός διακανονισμός με τον μάστορα κάποιων λεπτομερειών. Κατά τους μαστόρους των χωριών της Κόνιτσας, δεν υπήρχαν βιβλία ή εικόνες με σχέδια σπιτιών, απ’ όπου να έπαιρναν ιδέες. Αυτό βέβαια δεν αποκλείει καθόλου το να έφερε κάποιος έμπορος Ζαγορίσιος από την Ευρώπη ή την Κων/πολη ή αλλού τέτοια βιβλία ή σχέδια. Πώς όμως αυτά τα «μετέφρασε» ο μάστορας στις τοπικές συνθήκες;
Η από μνήμης μεταφορά και εφαρμογή νέου αρχιτεκτονικού σχεδίου από τους μαστόρους πρέπει να ήταν μάλλον ο κύριος τρόπος διακίνησης των «σχεδίων» των κτισμάτων. Μια σχετική μαρτυρία έχουμε για τον Αη-Γιώργη του πάνω μαχαλά της Πυρσόγιαννης, όπου «…μετέφεραν το σχέδιο της Μητρόπολης των Αθηνών με το μυαλό τους και, την έφτιαξαν την εκκλησία ακριβώς ίδια …», όμως οι ομοιότητες με το πρωτότυπο είναι ελάχιστες.
Περίπου αντίστοιχες με το πώς αντιλαμβάνονταν οι μαστόροι και οι νοικοκυραίοι το «σχέδιο» ήταν και οι παρακάτω τρόποι «σχεδίασης» του σπιτιού, κατά μαρτυρίες μαστόρων.
α. Ο πρωτομάστορας, μετά από συζήτηση με το νοικοκύρη, έκανε ένα σκίτσο σε πρόχειρο χαρτί.
β. Ο νοικοκύρης υποδείκνυε συγκεκριμένο σπίτι σαν μοντέλο.
γ. Ο νοικοκύρης υποδείκνυε γενικές διαστάσεις και τι δωμάτια ήθελε.
δ. Ο νοικοκύρης υποδείκνυε γενικές διαστάσεις, δωμάτια (είδος και αριθμό) και συγκεκριμένο σπίτι για μοντέλο.
ε. Το «σχέδιο» ήταν κάποιο μοντέλο νοητό, γνωστό τόσο στον πρωτομάστορα, όσο και στον νοικοκύρη. Αφορούσε απλές περιπτώσεις κατόψεων, ευκολομνημόνευτων.
στ. Ο νοικοκύρης έλεγε μόνο λεπτομέρειες στον πρωτομάστορα. Τα υπόλοιπα τα σκεφτόταν εκείνος.
ζ. Καθόριζαν επιτόπου τα όρια του σπιτιού και τις θέσεις των χώρων, ίσως σε περιπτώσεις στενού οικοπέδου.
Σε μερικές τουλάχιστον περιπτώσεις κάποιοι από τους προηγούμενους τρόπους σχεδιασμού θα εφαρμοζόταν διαδοχικά. Ο πρωτοεμφανιζόμενος «τύπος» δινόταν από τον πρωτομάστορα με ένα σκαρίφημα. Αν είχε αρκετή αποδοχή, γινόταν «μοντέλο». Εάν έβρισκε ευρύτερη αποδοχή και διάρκεια χρονική, καθιερωνόταν σαν γνωστό πρότυπο, όπως π.χ. το τετράχωρο συμμετρικό σπίτι, και ήταν πλέον γνωστός σε μαστόρους και νοικοκυραίους.