26/11/2007
Αρχαιολογικός χώρος Ελέας

Κασσιανή Λάζαρη © ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ-ΛΒ΄ ΕΠΚΑ

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Ιστορικό του χώρου
Ο οχυρωμένος οικισμός της Ελέας ιδρύθηκε λίγο πριν τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. σε φυσικά οχυρή θέση, που ήλεγχε την κοιλάδα του Κωκυτού από τα βορειοδυτικά της Παραμυθιάς έως τις εκβολές του Αχέροντα. Για μερικές δεκαετίες διετέλεσε έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών. Ακμάζει κατά τους πρώιμους ελληνιστικούς χρόνους (3ος – αρχές 2ου αι. π.Χ.). Το 167 π.Χ. καταστρέφεται από τις ρωμαϊκές λεγεώνες του Αιμίλιου Παύλου και εγκαταλείπεται σταδιακά.

Η ιστορία της αρχαιολογικής έρευνας
Αν και ο αρχαιολογικός χώρος της Ελέας ήταν γνωστός ήδη από την περίοδο του Μεσοπολέμου, η επί τόπου αρχαιολογική έρευνά του ξεκίνησε το 1985. Μέχρι το 1993 πραγματοποιήθηκαν συστηματικές αποψιλώσεις και καθαρισμοί από τη βλάστηση, καθώς και περιορισμένης έκτασης ανασκαφικές έρευνες, που οδήγησαν στον εντοπισμό της περιοχής της πολιτικής αγοράς του οικισμού, ενός κτιρίου με δημόσιο χαρακτήρα στα βορειοδυτικά του χώρου και τμήμα του νεκροταφείου. Από το 2003 πραγματοποιούνται στο χώρο εργασίες ανάδειξης με χρηματοδότηση από το Γ΄ Κ.Π.Σ.

Περιγραφή του χώρου
Η έκταση του οικισμού ανέρχεται στα 105 στρέμματα και στα βατά σημεία του περιβάλλεται από πολυγωνικά τείχη. Στο ανατολικό και δυτικό τμήμα του είναι δομημένος σε επάλληλα άνδηρα, ενώ το κεντρικό επίπεδο ήταν οργανωμένο με παράλληλους και κάθετους μεταξύ τους δρόμους. Στο κέντρο του οικισμού ήταν διαμορφωμένος ο χώρος της Αγοράς, έκτασης 3.000 τ.μ., που περιβάλλεται στις τρεις πλευρές της από στοές.

Τα μνημεία
Τείχη. Τον οικισμό περιβάλλουν ισχυρά πολυγωνικά τείχη από τα ανατολικά, τα βόρεια και τα βατά σημεία της φυσικά οχυρής δυτικής και νότιας πλευράς του. Χρονολογούνται στην εποχή ίδρυσης της πόλης λίγο πριν τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Το μέγιστο πάχος τους φτάνει τα 4 μ., ενώ το αρχικό ύψος θα πρέπει να ξεπερνούσε τα 8 ~ 10 μ.

Βορειοανατολική πύλη. Βρίσκεται περίπου στο μέσον της πολύ καλά σωζόμενης βορειοανατολικής πλευράς των τειχών. Έχει πλάτος 2 μ. και πλαισιώνεται από επιμήκεις παραστάδες, που γεφυρώνονται με ογκώδη ανώφλια, μήκους 2,40 ~ 2,90 μ. Στη βόρεια πλευρά της το τείχος σχηματίζει «προχώρηση», πάχους 2,20 μ., για την καλύτερη προστασία της.

Δυτική πύλη. Είναι η κύρια πύλη του οικισμού, στην οποία κατέληγε ελικοειδής δρόμος από την πεδιάδα της Παραμυθιάς. Έχει πλάτος 2,30 μ. και η άμυνά της ενισχυόταν από μια θλάση στη βόρεια και από πύργο ημικυκλικής κάτοψης στη νότια πλευρά της.

Βόρεια πύλη. Ανοίγεται στο σημείο εκείνο της βόρειας οχύρωσης, όπου σχηματίζεται αμβλεία γωνία. Το πλάτος της έφτανε τα 1,30 μ. Η κατασκευή της είναι μνημειακή με μεγάλους γωνιολίθους στις δύο παραστάδες που γεφυρώνονταν από τέσσερα ογκώδη ανώφλια.

Ναός. Ήταν χτισμένος σε σημείο που δεσπόζει στο πυκνά δομημένο τμήμα του οικισμού. Οι διαστάσεις του φτάνουν τα 16,50 x 6,00 μ. και αποτελείται από πρόναο, σηκό και άδυτο. Από το κτίριο σώζεται μόνο το κατώτερο τμήμα των λαξευμένων στο βράχο τοίχων του. Η λατρευόμενη θεότητα είναι άγνωστη.

Δρόμοι. Χωροταξικά η Ελέα διευθετείται βάσει κύριας οδικής αρτηρίας, πλάτους 3,00 ως 4,00 μ., με κατεύθυνση από νοτιοδυτικά προς βορειοανατολικά. Παράλληλα και κάθετα με αυτή μικρότεροι δρόμοι οριοθετούν τις ιδιωτικές κατοικίες και τα δημόσια κτίρια. Το οδόστρωμά τους αποτελείται από κροκάλες, λατύπη, θραύσματα κεραμιδιών και πατημένο χώμα.

Δημόσιο κτίριο (Κτίριο 12). Βρίσκεται στο δυτικό άκρο του οικισμού και έχει διαστάσεις 30 x 30 μ. Οι χώροι του διαμορφώνονται γύρω από κεντρική ορθογώνια αυλή. Στη βόρεια πτέρυγα έχουν ανασκαφεί αποθηκευτικοί χώροι και δύο κεραμικοί κλίβανοι.

Δημόσιο κτίριο – αποθήκη (Κτίριο 21). Έχει διαστάσεις 19 x 14,50 μ. και χαρακτηρίζεται από ισχυρούς πολυγωνικούς τοίχους. Αποτελείται από κεντρικό διάδρομο και δύο πτέρυγες, στην ανατολικότερη από τις οποίες ανασκάφηκαν έξι αποθηκευτικοί πίθοι.

Αγορά. Η πολιτική και εμπορική Αγορά της Ελέας, έκτασης περίπου 3.000 τ.μ. στο κέντρο του οχυρωμένου οικισμού, είναι διαμορφωμένη σε τρία επάλληλα άνδηρα.
Στις τρεις πλευρές της οριοθετείται από στοές. Η πλέον εντυπωσιακή, διαστάσεων 31 x 13 μ., βρίσκεται στα δυτικά και έχει στην πρόσοψη έντεκα λίθινους δωρικούς κίονες. Στο εσωτερικό της διαμορφώνονται επτά ισομεγέθεις ορθογώνιοι χώροι συμποσίων με ανάκλιντρα.
Ο αμφιθεατρικός χώρος στα νότια της Αγοράς, που θεωρούταν ως η περιοχή του θεάτρου της πόλης, βρίσκεται υπό ανασκαφική έρευνα.
Δημόσιες λειτουργίες εξυπηρετούσε και το κτίριο στη βορειοδυτική γωνία της Αγοράς. Στο βόρειο τμήμα του λειτουργούσε μικρό ιερό και στο νότιο υπήρχαν δωμάτια με αποθηκευτικά πιθάρια και λίθινους μύλους δημητριακών. Πιθανολογείται ότι εδώ παραγόταν το αλεύρι του οικισμού.

Αναλημματικοί τοίχοι. Το σύνολο της έκτασης του αρχαιολογικού χώρου της Ελέας διαμορφώνεται με αναλημματικούς τοίχους σε επάλληλα βαθμιδωτά άνδηρα με μικρή υψομετρική διαφορά μεταξύ τους. Τα αναλήμματα αυτά είναι κατασκευασμένα από στοιχειωδώς δουλεμένους πολυγωνικούς λίθους.