08/07/2008
Οι σπουδές του

Σύνδεσμος Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων Πηγή: Σπύρος Εργολάβος, Γεώργιος Παπακώστας, Φρίξος Πούρλης, Κώστας Καραγιαννίδης © Δήμος Ιωαννίνων

προεπισκόπηση εκτύπωσης

Ι.. ΜΑΘΗΤΗΣ ΣΤΗ ΖΩΣΙΜΑΙΑ ΣΧΟΛΗ (1874-1881)
Είχε την τύχη ο Καλούδης, απ' τα πρώτα χρόνια της ζωής του, να βρεθεί σ' ένα υπέροχο οικογενειακό περιβάλλον. Αδελφός του πατέρα του ήταν ο ηγούμενος της Μονής Δουραχάνης, Γαβριήλ. Αυτός φρόντισε να ποτίσει το νεαρό ανεψιό του Γεώργιο Καλούδη με τα νάματα της Ορθοδοξίας και να εμφυσήσει στην ψυχή του τη θρησκευτικότητα την οποία διατήρησε σε όλη του τη ζωή.

Εξίσου ευνοϊκό για το μαθητή Γεώργιο Καλούδη ήταν και το σχολικό περιβάλλον. Στα Γιάννινα εκείνη την εποχή κυριαρχούσε, στο χώρο της εκπαίδευσης, η Ζωσιμαία Σχολή, στην οποία φοίτησε -όπως προκύπτει απ' το σωζόμενο αρχείο της Σχολής- κατά τα έτη 1874-1881. Είχε προηγηθεί, κατά τα έτη 1857-1862, η 3η Γυμνασιαρχία του Αναστάσιου Σακελλάριου. Με την εκπληκτική του δραστηριότητα και ικανότητα ο Σακελλάριος κατόρθωσε, σύντομα, να προσελκύσει πλήθος μαθητών όχι μόνο απ' την Ήπειρο, αλλά και από τη Μακεδονία και τη Θράκη. Στις μέρες του ψηφίστηκε ο πρώτος Κανονισμός της Σχολής, ώστε όλοι, έφοροι, καθηγητές και μαθητές να γνωρίζουν τα καθήκοντά τους. Και μόνη η παρουσία του Σακελλάριου στη Σχολή ενέπνεε βαθύ σεβασμό και απεριόριστη υπακοή σε όλους. Η Ζωσιμαία Σχολή γίνεται γνωστή σ' ολόκληρη την Ελλάδα. Το Πανεπιστήμιο της Αθήνας δέχεται, ύστερα από ψήφισμα της Συγκλήτου, το 1860, τους απόφοιτους της Σχολής, χωρίς εξετάσεις. Στα απολυτήρια που χορηγούνται απ' τη Ζωσιμαία αναγράφεται ότι: «εκρίθη άξιος απολύσεως και της εις το Πανεπιστήμιον φοιτήσεώς του». Την προσφορά του Σακελλάριου στα Ηπειρωτικά γράμματα επισημαίνει ο Αν. Γούδας, με τούτα τα χαρακτηριστικά λόγια:
o Aναστάσιoς Σακελλάριoς διά της ευδoκίμo διδασκαλίας του επήνεγκε τον χρυσούν, ούτως ειπείν, αιώνα των γραμμάτων εν Ηπείρω».
Τον Αναστάσιο Σακελλάριο διαδέχτηκε στη Γυμνασιαρχία της Σχολής ο Σπυρίδων Μανάρης μέχρι το 1879. Αυτός φρόντισε, απ' την πρώτη στιγμή, για την εύρυθμη λειτουργία της Σχολής. Η περίοδος της Γυμνασιαρχίας του Μαναρη διακρίνεται για την πλήρη αρμονία των καθηγητών μεταξύ τους, για την ευπείθεια των μαθητών και τον οφειλόμενο σεβασμό προς τους δασκάλους τους, με αποτέλεσμα η Σχολή να γνωρίσει ημέρες ακμής και να καταστεί άριστο Ελληνικό Γυμνάσιο. Αν η Ζωσιμαία Σχολή στάθηκε, για πολλές δεκαετίες, στο ύψος της και αν πρόσφερε ύψιστες υπηρεσίες στο σκλαβωμένο Γένος, αυτό οφείλεται όχι μόνο στη λαμπρή επίδοση των μαθητών της, αλλά επίσης στη χρηστοήθεια και στη σωστή διαγωγή τους. Αυτό τηρούνταν, με θρησκευτική ευλάβεια, και την εποχή που μαθητής στη Ζωσιμαία ήταν ο Γεώργιος Καλούδης. Μαθητές της Ζωσιμαίας διαγράφονται, με απόφαση του Γυμνασιάρχη Σ. Μανάρη, που εγκρίθηκε από την Εφορεία των Σχολείων (9-2-1876) από τη Μητρώο της Σχολής προς παραδειγματισμό, με το σκεπτικό ότι:
«Επιλαθόμενοι των ιερωτέρων καθηκόντων αυτών και καταφρονήσαντες τας αρχάς της σεμνότητος και την αγνότητα των ηθών του μαθητικού βίου, κατέδειξαν τάσι ν προς κακοήθεις πράξεις και έγιναν ύποπτοι σκανδαλώδους διαγωγής».

Ακολούθησε από το 1879 η Γυμνασιαρχία του Μιλτιάδη Πανταζή. Αυτός θέλησε να εφαρμόσει στη Σχολή τις παιδαγωγικές αρχές με τις οποίες γαλουχήθηκε στη Γερμανία. Πρωτοστάτησε, έτσι, στην Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση που επιχειρήθηκε στα Γιάννινα το 1878.

Ήταν η χρονιά που, ύστερα από πολλές συζητήσεις, ψηφίστηκε από την Εφορεία των Σχολείων Ιωαννίνων και ο Κανονισμός της Ζωσιμαίας Σχολής. Σύμφωνα με τον Κανονισμό αυτό, «σκοπός της Ζωσιμαίας Σχολής είναι η υψηλοτέρα διανοητική και εθνική διάπλασις των εν αυτή σπουδαζόντων νέων, ιδία δε η προς τας επιστήμας προπαίδευσις».

Η εκπλήρωση ενός τέτοιου σκοπού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν ήταν εύκολη υπόθεση. ʼλλωστε, η μεταρρύθμιση του 1878, όπως επιχειρήθηκε, συνάντησε, όπως ήταν επόμενο, και τις ανάλογες αντιδράσεις. Ενστάσεις, κατά τη συζήτηση του Κανονισμού, προέβαλε, ανάμεσα σε άλλους, ο Στέφανος Ράδος, μια ξεχωριστή φυσιογνωμία της εποχής, καθηγητής, επί πολλά χρόνια, στη Ζωσιμαία Σχολή. Οι μεταρρυθμίσεις, κατά το Στέφανο Ράδο, είναι αναγκαίες∙ και προσθέτει:
«Τα πάντα εν τω κόσμω τούτω κινούνται και αλλοιούνται. τίποτε δεν μένει αμετάβλητον. πολύ ολιγώτερον ο άνθρωπος και η κοινωνία αυτού. Ό, τι ήτο καλόν διά τους πατέρας μας δεν ημπορεί το αυτό να είναι και δι' ημάς. Πρέπει οι νέοι οι οποίοι φοιτούν εις τα σχολεία να γιγνώσκωσιν α αναγιγνώσκουσιν. είναι διά τούτο ανάγκη να διδάσκωνται την γραμματικήν της λαλουμένης ή γραφομένης γλώσσης, και ταύτην μόνην, αλλά συστηματικώς. Οι μέλλοντες να εξέλθωσιν εις την κοινωνίαν εκ του ελληνικού σχολείου δεν θα ασχολούνται με τον παλαιόν κόσμον, αλλά με τον νέον, και διά τούτο η παλαιά
γλώσσα και τοσούτον μόνον είναι εις αυτούς χρήσιμος, καθ' όσον συντελεί εις νόησιν της σημερινής. Ημείς όμως καταδικαζομεν τους νέους να αποταμιεύωσιν εν τη μνήμη λέξεις και φράσεις νεκράς και αψύχους. Δεν δυνάμεθα να δανεισθώμεν, ως δανειζόμεθα, αρχαία μόρια, λέξεις και εγκλίσεις. Διότι εκ -ψυχολογικού λόγου εκλείψαντα προ αιώνων από της συνειδήσεως του Έθνους είναι αδύνατον να ανακληθώσιν, ώστε να γίνηται ζώσα χρήσις αυτών και κατ' αίσθημα, ουχί κατά κανόνας και διά μνήμης. Ό, τι παρέρχεται, δεν επανακάμπτει. βοηθεί μόνον διά των μνημείων, άτι να αφήκε, να τελειοποιήται και εξευγενίζηται το νυν ζων αίσθημα, όπερ είναι αλλοίως πεποιημένον και έχει τους ιδικούς του χαρακτήρας. Είναι αδύνατον να εμφυσήσωμεν ζωήν εις την αρχαίαν γλώσσαν, ώστε να την μεταχειριζώμεθα ως όργανον εν ταις ποικίλαις χρείαις του βίου ημών.
Εν άλλαις λέξεσιν, επιζητούμεν ανέφικτον ψιλήν σοφίαν και δεν θέλομεν να φροντίσωμεν περί φυσικών και πρακτικών γνώσεων, δι' ων τα άλλα έθνη προήχθησαν εις ευτυχίαv».

Αυτό τον πυρετό των μεταρρυθμίσεων τον έζησε ο Γεώργιος Καλούδης κατά τα τελευταία χρόνια που ήταν μαθητής στη Ζωσιμαία Σχολή. Μεταρρυθμίσεις, με τα θετικά τους και τα αρνητικά τους, άφησαν τα ίχνη τους στις ψυχές των τροφίμων της Ζωσιμαίας και καλλιέργησαν τη σκέψη τους. Ενδιαφέρουσες -παράλληλα με τις ενστάσεις του Στέφανου Ράδου-, ήταν και οι απόψεις του Γυμνασιάρχη Πανταζή. Σύμφωνα με τις απόψεις του Πανταζή, ο καθηγητής είναι, όπως το λέει και η λέξη, καθοδηγητής και γι' αυτό πρέπει να αφήνει στο μαθητή του κάθε δυνατή πρωτοβουλία το μάθημα πρέπει να είναι διάλογος ανάμεσα στον καθηγητή και στο μαθητή και πρέπει να ειδιώκεται η εύρεση του ορθού, με τρόπο μαιευτικό. Κατανόησε ο Πανταζής το ρόλο που καλούνταν να διαδραματίσει η Ζωσιμαία, εκεί να τα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς. Το δείχνει αυτό η όλη δραστηριότητά του στη Σχολή. Το επιβεβαιώνει η επιγραφή που συνέταξε ο ίδιος και την τοποθέτησε στο μπροστινό μέρος του διδακτηρίου της Σχολής, το οποίο κατεδαφίστηκε το 1901. Έλεγε εκείνη η επιγραφή:
«ΖωCIΜΑΔωΝ ΟΔΕ ΜΟΥCΑlΟC ΛΑΜΠΤΗΡ ΑΦΑΝIΖΕl ΖΟΦΟΝ ΨΥΧΑΙCI ΕHC ΗΠΕlΡΟΥ ΤΕΚΕωΝ»

(Αυτό το λαμπρό τέμενος των Μουσών που στήθηκε από τους Ζωσιμάδες, διώχνει το, σκοτάδια απ' τις ψυχές των παιδιών της Ηπείρου).
Οι απόψεις του Πανταζή για την αγωγή, η αυστηρότητά του και η προσήλωσή του στο καθήκον προκάλεσαν, όπως ήταν επόμενο, και τις σχετικές αντιδράσεις, που τελικά οδήγησαν στην απομάκρυνσή του από τη Σχολή. Όμως ο Μανάρης, ο Πανταζής, ο Στέφανος Ράδος και το υπόλοιπο προσωπικό της Ζωσιμαίας Σχολής, με τη σπάνια ελληνομάθειά τους, τη σοφία τους και το πλούσιο διδακτικό τους ταλέντο, άσκησαν στην ψυχή των μαθητών τους ευεργετική επίδραση.

Αυτή την ευεργετική επίδραση δέχτηκε και ο Γεώργιος Καλούδης, κατά τα χρόνια που ήταν μαθητής στη Ζωσιμαία Σχολή. Ήταν, πράγματι, εκείνα τα δίσεχτα χρόνια της σκλαβιάς, η Ζωσιμαία Σχολή, ο «Μουσαίος λαμπτήρ», που έδιωχνε απ' τις ψυχές των παιδιών της Ηπείρου το σκοτάδι, σύμφωνα με την επιγραφή του Πανταζή. Αυτό το σκοτάδι το αποτυπώνει ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης -μαθητής της Ζωσιμαίας, την εποχή που φοιτούσε και ο Γεώργιος Καλούδης- στο ποιητικό του πρωτόλειο «Οι σκιές του ʼδοv» στο οποίο διεκτραγωδεί την κατάσταση που επικρατεί στα Γιάννινα κατά τα δίσεχτα χρόνια της σκλαβιάς, με τούτους τους χαρακτηριστικούς στίχους:
«Ρίχνω στα Γιάννινα ματιά και βλέπω όλο μαυρίλα,
κ’ εφαίνονταν εδώ κ’ εκεί αι φέξαις αναμμέναις,
σαν να ‘τανε κωλοφωτιαίς, στο λόγγο σκορπισμέναις.
Τι θέαμα τρομαχτικό!
Τι μαύρη ανατριχίλα!»
Γνωστές οι συνέπειες: ένας μαθητής της Ζωσιμαίας Σχολής, ο Κρυστάλλης, γίνεται, με την εθνική του δράση, ύποπτος στις τουρκικές αρχές που τον καταδιώκουν και τον αναγκάζουν να εγκαταλείψει τα Γιάννινα. Μέσα σ' αυτό το πατριωτικό κλίμα ο Γεώργιος Καλούδης περνάει τα χρόνια της μαθητικής του ζωής στη Ζωσιμαία Σχολή, από την οποία αποφοίτησε με το βαθμό «πάνυ καλώς» το 1881.