Σύνδεσμος Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων Πηγή: Μπαιρακτάρης Θ., Ζώλας Ε., Παπακώστας Γ., Εργολάβος Σπ., Πούρλης Φρ., Ρογκότης Χρ. © Δήμος Ιωαννιτών

εκτύπωση θέματος

«Η αξία ενός σχολείου - διακήρυξε ο Δελμούζος - είναι ανάλογη με την αγάπη που δείχνουν γι' αυτό οι τρόφιμοί του». Αν αυτό αληθεύει, τότε η αξία της Ζωσιμαίας είναι πράγματι μεγάλη, γιατί οι μαθητές της δεν έχαναν την ευκαιρία να εκδηλώνουν αυτή την αγάπη τους κατά ποικίλους τρόπους. Αγάπη που εκδηλωνόταν πρώτα, με την αθρόα προσέλευσή τους στη Σχολή' αγάπη με την αφοσίωση στα καθήκοντά τους, αγάπη, τέλος, μετά την αποφοίτησή τους απ' τη Σχολή, καθώς μιλούσαν με περισσή περηφάνια για το ότι διετέλεσαν τρόφιμοί της.

Οι μαθητές προέρχονταν από διάφορα μέρη της Ηπείρου, από την Αλβανία, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Ρόλο βασικό στην εγγραφή των μαθητών έπαιζε η καταγωγή τους. Υπήρχε προτίμηση στους καταγόμενους απ' τα Γιάννινα. Διάκριση ανάμεσα στους μαθητές γινόταν και με τον τρόπο της ενδυμασίας. Κορίτσια, κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας, δε φοιτούσαν στη Ζωσιμαία. αυτά φοιτούσαν στα Ελισαβέτεια Παρθεναγωγεία που ιδρύθηκαν από χρήματα της Ελισάβετ Καστρισόγια.

Η εγγραφή στην πρώτη τάξη του Ελληνικού Σχολείου της Ζωσιμαίας γινόταν με εισιτήριες εξετάσεις. Κάθε νέος μαθητής για να εγγραφεί στο μητρώο της Σχολής έδινε τη σχετική υπόσχεση, την οποία υπέγραφε, μαζί με το μαθητή, και ο κηδεμόνας. Τα καθήκοντα των μαθητών καθορίζονταν, με αυστηρότητα, από τους κανονισμούς της Σχολής. Οι συνθήκες των σπουδών για τους μαθητές, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, κάθε άλλο παρά ευνοϊκές ήταν. Μαθητές και καθηγητές τελούσαν πάντοτε κάτω απ' την αυστηρή επιτήρηση των Τούρκων. Χαρακτηριστική και γνωστή σε πολλούς, η περίπτωση του ποιητή Κώστα Κρυστάλλη. Γίνεται, με το ποίημα «Σκιές του ʼδου» που γράφει, ως μαθητής της Ζωσιμαίας, ύποπτο ς στις τουρκικές αρχές που τον καταδιώκουν και τον αναγκάζουν να εγκαταλείψει τα Γιάννινα. Η περίπτωση του Κρυστάλλη δεν είναι, ασφαλώς, η μοναδική. Υπήρχαν αναμνήσεις γλυκές και πικρές, όπως αυτές αποτυπώθηκαν και καταγράφηκαν από μαθητές της Ζωσιμαίας.

Στη Ζωσιμαία ενδιαφέρονταν όχι μόνο για την επίδοση στα μαθήματα, αλλά και για την καλή διαγωγή και τη χρηστοήθεια, που ελέγχονταν όχι μόνο από τους δασκάλους και τους καθηγητές, αλλά και από τους παιδονόμους της Σχολής. Αλίμονο στους μαθητές εκείνους που έδειχναν διαγωγή αντίθετη απ' αυτή που επέβαλλε η Σχολή. Ο έλεγχος των μαθητών υποβοηθούνταν και από την ομοιόμορφη στολή. Αποφασιστική, στο σημείο αυτό, ήταν και η παρέμβαση των γονέων και κηδεμόνων που ενδιαφέρονταν για την εξωσχολική παρακολούθηση των μαθητών, μέχρι το σημείο που προκλήθηκαν σχετικές αντιδράσεις.

Οι ποινές που προβλέπονταν για κάθε παράπτωμα ήταν αυστηρότατες. Το σωζόμενο μέχρι σήμερα ποινολόγιο είναι ενδεικτικότατο. Ενδεικτικές επίσης είναι και οι αποφάσεις του Συλλόγου των καθηγητών. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει πως στη Ζωσιμαία δεν έλαβαν χώρα εξεγέρσεις, δεν έγιναν απεργίες, δεν υπήρχαν παραπτώματα. Μόνο που τέτοια παραπτώματα τιμωρούνταν αυστηρά και η τιμωρία έφτανε μέχρι την οριστική αποβολή των μαθητών και τη διάλυση μιας τάξης.
Οι αντιδράσεις των μαθητών στη Σχολή συνεχίζονται και μετά την απελευθέρωση. Αυτές συνδέονται και με γενικότερα προβλήματα του τόπου, κοινωνικά, πολιτικά, εθνικά. Τέτοιες αντιδράσεις παρουσιάστηκαν στην περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, στην περίοδο της Κατοχής και του Εμφύλιου.

Στα ίδια πλαίσια της αυστηρότητας κινούνταν και οι εξετάσεις των μαθητών στη Ζωσιμαία Σχολή. Εδώ οι εξετάσεις δεν είχαν απλό παιδαγωγικό – ελεγκτικό - χαρακτήρα. Εδώ, πρώτ' απ' όλα, αποτελούσαν στοιχείο της βούλησης του διαθέτη Ν. Ζωσιμά, που εκφράστηκε με τη διαθήκη του. Ιδιαίτερη βαρύτητα στη Ζωσιμαία είχαν οι απολυτήριες εξετάσεις. Αυτές διεξάγονταν δημόσια και προσλάμβαναν τελετουργικό χαρακτήρα. Σε όλες τις τοπικές αρχές στέλνονταν σχετικές προσκλήσεις, το περιεχόμενο των οποίων είναι ενδεικτικό της επισημότητας που προσλάμβαναν. Οι προσκλήσεις που στέλνονταν στους ξένους προξένους συντάσσονταν στη γλώσσα τους. Όλος ο χώρος της Σχολής προσλάμβανε πανηγυρικό χαρακτήρα. Ο Γυμνασιάρχης της Ζωσιμαίας εκφωνούσε σύντομο λόγο, με τον οποίο τόνιζε την αξία της παιδείας και το ενδιαφέρον της τουρκικής κυβέρνησης γι' αυτή. Ο τοπικός τύπος έδινε μεγάλη δημοσιότητα. Οι ερωτήσεις υποβάλλονταν στους μαθητές από τους διδάξαντες καθηγητές. Κάθε ακροατής είχε το δικαίωμα, διά του ειδικού καθηγητή, να υποβάλει ερωτήσεις στον εξεταζόμενο μαθητή. Έτσι οι εξετάσεις ήταν αυστηρότατες. «Σμερδαλέες» τις αποκαλούσαν οι ίδιοι οι μαθητές, δηλαδή τρομερές. Και πραγματικά τέτοιες ήταν. Εξασφάλιζαν όμως στους μαθητές όχι μόνο το απολυτήριο, αλλά και την εισαγωγή τους στο Πανεπιστήμιο. Προνόμιο που διατηρήθηκε και αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι απόφοιτοι της Ζωσιμαίας διέπρεψαν, επί ολόκληρες δεκαετίες, σε όλους τους κλάδους της επιστήμης. Η φήμη της Ζωσιμαίας ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας μας και ξένες εταιρίες ζητούν από το σύλλογο των καθηγητών να υποδείξει μαθητές αριστούχους για να σταλούν ως υπότροφοι σε Αμερικανικά Κολλέγια και Πανεπιστήμια.

Παραθέτουμε πιο κάτω μερικά βιογραφικά σημειώματα και φωτογραφίες μα- θητών της Ζωσιμαίας Σχολής από τον καιρό της Τουρκοκρατίας μέχρι τα τελευταία χρόνια. Η παράθεση είναι εντελώς ενδεικτική και δεν έχει κανένα αξιολογικό χαρακτήρα. Όλοι οι παρουσιαζόμενοι έχουν αποβιώσει. Μπορούσαν στο κεφάλαιο αυτό να περιληφθούν και άλλοι, αλλά δεν κατέστη δυνατή η συγκέντρωση των απαραίτητων στοιχείων (φωτογραφία και σύντομο βιογραφικό σημείωμα). Τα βιογραφικά στοιχεία όσων δεν έχουν ακόμα περιληφθεί σε επίσημα λεξικά ή εγκυκλοπαίδειες προέρχονται από σημειώματα συγγενικών ή φιλικών προσώπων.

ΓΟΥΔΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ (1816-1882)
ΙΑΤΡΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ
Γεννήθηκε στο Γραμμένο Ιωαννίνων το 1816. Έλαβε την εγκύκλια μόρφωσή του στα Γιάννινα. Υπήρξε απ' τους πρώτους μαθητές της νεοσύστατης τότε Ζωσιμαίας Σχολής. Υπήρξε ο πρώτος φοιτητής της Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και ο πρώτος που ανακηρύχτηκε διδάκτωρ το 1843. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Παρίσι. ʼσκησε το επάγγελμα του γιατρού στην Αθήνα και εξέδωκε Ιατρικά περιοδικά στα οποία δημοσίευσε αξιόλογες επιστημονικές μελέτες του. Από την πολιτική εφημερίδα «Ανεξαρτησία» την οποία εξέδιδε, άσκησε αντικειμενική κριτική στον Όθωνα και το περιβάλλον του η κριτική αυτή του στοίχισε την καταδίκη σε φυλάκιση το 1860. Μετά την έκτιση της ποινής εγκαταστάθηκε, περιοδικά, στη Σμύρνη, στο Λονδίνο και τελικά στην Αθήνα.
Μνημειώδες είναι το οκτάτομο έργο του: «BIOI ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ». Στο έργο αυτό, με επιστημονική ευθύνη, σκιαγραφεί πολλές από τις μορφές εκείνες που έπλασαν την Ιδέα της Εθνικής μας Λευτεριάς και εκπλήρωσαν, με κάθε τρόπο, το καθήκον τους απέναντι στην πατρίδα. Έζησε από κοντά τα γεγονότα που παρουσιάζει, γνώρισε τους πρωταγωνιστές τους και δημιούργησε ένα έργο που αποτελεί ακόμα και σήμερα, αστείρευτη πηγή για κάθε ερευνητή. Ένα έργο που αποτελεί πραγματική εθνική προσφορά. Πέθανε στην Αθήνα το 1882.

ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ (1820-1896)
ΤΡΑΠΕΖΙΤΗΣ-ΕΘΝΙΚΟΣ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ
Γεννήθηκε, το 1820, στο Κεστοράτι της επαρχίας Αργυροκάστρου της Β. Ηπείρου. Φοίτησε, αρχικά, στα κοινά σχολεία της πατρίδας του. Σε ηλικία 11 ετών ήρθε στα Γιάννινα κα ι φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή. Αργότερα πήγε στην Κωνσταντινούπολη, κοντά στον έμπορο πατέρα του. Εγκαταστάθηκε στην έδρα της οικογενειακής επιχείρησης και ασχολήθηκε με μικροτραπεζικές δραστηριότητες. Με το συμπατριώτη του Μιχάλη Δήμου ίδρυσε, στην περιοχή του Γαλατά, τραπεζικό κατάστημα.
Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε ένας από τους σημαντικότερους τραπεζίτες στην Κωνσταντινούπολη, δανείζοντας ακόμα και την τουρκική κυβέρνηση. Υπήρξε μέτοχος της «Γενικής Εταιρείας» του Οθωμανικού κράτους και διετέλεσε σύμβουλος της επιτροπής προϋπολογισμού.
Το όνομα του Ζωγράφου συνδέθηκε στενά με την πρόοδο των Ελληνικών γραμμάτων στην Κωνσταντινούπολη. Συνεργάστηκε με τον πρόεδρο του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγοu Ηρακλή Βλασιάδη' ανακηρύχτηκε μέγας ευεργέτης του Συλλόγου και επίτιμος πρόεδρος. Ίδρυσε τα Ζωγράφεια Ιδρύματα στην Κωνσταντινούπολη, στο Παρίσι και στο Μόναχο, ενίσχυσε τους Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχνες. Ίδρυσε επίσης το Ζωγράφειο Διδασκαλείο στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Κεστοράτι. Ανακηρύχτηκε επίσημα από το Οικουμενικό Πατριαρχείο μέγας ευεργέτης του Γένους και της Εκκλησίας. Σύζυγος του γιου του Σόλωνα ήταν η Ελένη Καυταντζόγλου-Ζωγράφου, μεγάλη ευεργέτιδα της πόλης των Ιωαννίνων. Πέθανε στο Παρίσι, σε ηλικία 76 ετών, το 1896.

ΦΡΑΣΕΡΙ ΝΑΪΜ (1846-1900)
ΕΘΝΙΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ
Γεννήθηκε το 1846 στο Φρασέρ Περνέτ της Αλβανίας. Μαζί με τα δυο άλλα αδέρφια του, τον Αμπντίλ και τον Σαμί, αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του λαού τους από το βαθύ σκοτάδι του Φεουδαρχισμού και από τη σκλαβιά των ξένων. Τα εγκύκλια μαθήματα, όπως και τα άλλα αδέρφια του, τα πήρε στη Ζωσιμαία Σχολή στην οποία, εκείνη την εποχή, συνέρρεαν μαθητές από όλα τα μέρη. Με τα εφόδια που πήρε από τη Ζωσιμαία γύρισε στην Αλβανία και γρήγορα έγινε ο ιδρυτής της Εθνικής Αλβανικής Λογοτεχνίας. Υπήρξε μια από τις κεντρικές μορφές του πολιτικού κινήματος και της κίνησης των γραμμάτων και της τέχνης που, τελικά, κατάληξαν στην ανεξαρτησία της Αλβανίας το 1912.
Σε όλη την πατριωτική του δραστηριότητα ο Ναϊμ Φράσερι είχε αχώριστο σύντροφo την πένα του, η οποία έγινε το κύριο όπλο του πολέμου του, ενώ η λογοτεχνία και το σχολείο ήταν το καθημερινό πεδίο μάχης. Από τα πρώτα του ποιήματα έφερε στην αλβανική λογοτεχνία μια καινούρια πνοή και ένα νέο τόνο στη γλώσσα. Εμφανίζεται το 1884 με απλούς στίχους που γρήγορα γίνονται πραγματική πατριωτική τροφή για τους Αλβανούς. Δυο χρόνια αργότερα, το 1886, γράφει το «Κτηνοτροφία και Γεωργία», το πιο αξιόλογο λογοτεχνικό του ποίημα. Αυτός έδωσε στην Αλβανία το 1887, τα πρώτα αλβανικά σχολικά εγχειρίδια, στο πρώτο εθνικό σχολείο και αφιέρωσε την πρώτη εποπτεία στον ήρωα της Αλβανίας Σκενδέρμπεη. Ονομάστηκε «το αηδόνι» της αλβανικής γλώσσας και αναγνωρίστηκε ως εθνικός ποιητής.

ΦΡΑΣΕΡΙ ΣΑΜΙ (1850-1904)
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ
Γεννήθηκε το 1850 στο Φρασέρ Περνέτ της Αλβανίας. Φοίτησε και αυτός, όπως και τα άλλα αδέρφια του, στη Ζωσιμαία Σχολή. Σε τίτλο της Ζωσιμαίας τον οποίο υπογράφει, το 1868, ο Γυμνασιάρχης Μανάρης αναγράφεται ότι «ο Σαμί Φράσερι εξετασθείς δημοσία κατά τας ενιαυσίους εξετάσεις ηξιώθη του πάνυ καλώς βαθμού»-
Επιστρέφοντας στην Αλβανία συνδύασε την πατριωτική δράση με την καλλιέργεια των γραμμάτων και αναδείχτηκε όχι μόνο αγνός πατριώτης, αλλά και λαμπρός συγγραφέας και επιστήμονας.
Στάθηκε ανάμεσα στα δυο αδέρφια του, τον Αμπντίλ και τον Ναϊμ και εστίασε τον καθημερινό του πόλεμο στο πολιτιστικό πεδίο: Έγραψε πολλά έργα στα αλβανικά και στα τουρκικά, σπουδαία για την ανάπτυξη της αλβανικής κουλτούρας. Όμως το πραγματικό πορτρέτο του Σαμί Φράσερι το καθορίζουν πρώτ' απ' όλα τα έγγραφά του στην υπηρεσία της Εθνικιστικής κίνησης, τα αλβανικά εγχειρίδια τα οποία ετοίμασε για το Αλβανικό εθνικό σχολείο και πάνω απ' όλα η πολιτική του πραγματεία που δημοσιεύτηκε, το 1899, με τίτλο: «Η Αλβανία όπως ήταν, όπως είναι και όπως θα είναι». Η πραγματεία αυτή αποτελεί το ιδεολογικό μανιφέστο του αλβανικού κινήματος για την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό.
Με τα εφόδια που τα τρία αδέρφια, ο Αμπντίλ, ο Ναϊμ και ο Σαμί, πήραν από τη Ζωσιμαία Σχολή κατέλαβαν λαμπρή θέση στην Εθνική και αναγεννητική προσπάθεια της Αλβανίας.

ΝΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΠΟΣ (1849-1915)
ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΙΑΤΡΙΚΗΣ, ΠΡΩΤΟΣ ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ ΤΩΝ ΚΑΚΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΓΟΝΑΤΟΣ
Γεννήθηκε στην Πογδόριανη (Παρακάλαμο) Πωγωνίου το 1849. Γαλουχημένος με τις προοδευτικές τάσεις των γονιών του, φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή κατά τα έτη 1860-1866. Την εποχή εκείνη η Ζωσιμαία βρισκόταν στο αποκορύφωμα της δόξας της. Στη συνέχεια γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας απ' την οποία αποφoίτησε το 1871 με το βαθμό άριστα Υπότροφος του Ιδρύματος Δοσιθέου Φιλήτου, εκπόνησε και δημοσίευσε το 1975, στο Παρίσι, τη διδακτορική του διατριβή. Διασαφήνισε τον όρο «κάκωση» του γόνατος κα ι αποκρυπτογραφήσει: την ανατομία και τη φυσιολογία του. Πρώτος ασχολήθηκε και περιέγραψε την κλινική δοκιμασία ασταθειών του γόνατος, πριν γίνει γνωστή ως Lachman test.
Σταθμοί στη σταδιοδρομία του ήταν η ιατρική προσφορά του ως δημοτικού γιατρού της πόλης των Ιωαννίνων και ως χειρούργου στο νοσοκομείο Χατζηκώστα κατά τα έτη 1891-1895. Εκλέχτηκε δημογέροντας το 1885 και διετέλεσε μέλος των δικαιούχων πολιτών της Χριστιανικής Κοινότητας μέχρι το 1896. Το 1895, εγκαταστάθηκε για μικρό χρονικό διάστημα στην Αθήνα. Το 1896 έφυγε για την Κωνσταντινούπολη όπου πρόσφερε τις υπηρεσίες του στον εκεί Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο και στην «Αυτοκρατορική Ιατρική Εταιρεία».
Πήρε μέρος σε πολλά συνέδρια και έδωσε αρκετές διαλέξεις. Το επιστημονικό του έργο είναι αφάνταστα πολύπλευρο. Το όνομά του, ύστερα από απουσία 117 χρόνων, επανήλθε στη διεθνή βιβλιογραφία το 1992, εξαιτίας της επικαιρότητας που απόκτησε το θέμα για τις δοκιμασίες του γόνατος από τις αυξανόμενες αθλητικές δραστηριότητες- η πατρότητα των σχετικών μελετών αποδόθηκε στο γιατρό Γεώργιο Νούλη.

ΤΖΑΒΕΛΛΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (1866-1961)
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
Γεννήθηκε στα Δολιανά Ιωαννίνων το 1866. Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή κατά τα έτη 1877-1881 και ήταν συμμαθητής του κατόπιν Γυμνασιάρχη της Ζωσιμαίας Γ. Καλούδη. Σπούδασε, στη συνέχεια στη Νομική Σχολή, η διενεργός δικηγορική του δράση αρχίζει μετά το 1913. Μέχρι τότε ήταν αφοσιωμένος στους αγώνες για την απελευθέρωση της Ηπείρου. Ανήκε στη δύναμη της Ηπειρωτικής Εταιρίας, που ιδρύθηκε το 1906, με πρόεδρο τον αντισυνταγματάρχη Παναγιώτη Δαγκλή, μαζί με το Ν. Χαντέλη, και έφερε το ψευδώνυμο «Κτησίας». Οι Τούρκοι τον υποπτεύονταν για την ανάμιξή τους σε επαναστατικές ενέργειες, γι' αυτό τον καταδίωξαν και τον φυλάκισαν. Η πολιτική του δράση ήταν επίσης έντονη. Ήταν υπαρχηγός του κόμματος της «Βλιώρα» που μαζί με την «Κόσσα» διεκδικούσαν και ασκούσαν την εξουσία στα Γιάννινα, στα πλαίσια της Χριστιανικής Κοινότητας των Ιωαννίνων. Μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων διετέλεσε μέλος της Επιτροπής του Βορειοηπειρωτικού Αγώνα. Το 1909 ανέλαβε τη διαχείριση της εφημερίδας «ΗΠΕΙΡΟΣ» και συνεργάστηκε αρμονικά με το διευθυντή της Γ. Χατζή (Πελλερέν) και τον ιδιοκτήτη Δ. Κούτσικο. Έλαβε μέρος σε πολλές εκδηλώσεις που γινόταν στην πόλη και διετέλεσε μέλος ενεργό σε πολλές επιτροπές με κοινωνικές διεκδικήσεις και πολιτιστική δράση.
Αγωνίστηκε για τα κοινά της πόλης ως Δημοτικός Σύμβουλος Ιωαννίνων. Έλαβε μέρος στις βουλευτικές εκλογές του 1926 και του 1928, αλλά δεν εκλέχτηκε βουλευτής. Ήταν βαθιά συναισθηματικός άνθρωπος και γνήσιος αγωνιστής. Το σπίτι του στην οδό Π. Μελά, δωρίθηκε από την κόρη του Ισμήνη Τζαβέλλα στο Δήμο Ιωαννιτών. Εκεί στεγάζεται σήμερα το Ηπειρωτικό Αρχείο. Πέθανε το 1961.

ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ ΚΩΣΤΑΣ (1868-1894)
ΠΟΙΗΤΗΣ-ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
Γεννήθηκε το 1868 στο χωριό της Ηπείρου Συρράκο, πατρίδα του Κωλέττη και του Ζαλοκώστα. Προερχόταν από παλιά Συρρακιώτη οικογένεια που έδωσε στην κοινωνία επιστήμονες, εμπόρους και βιοτέχνες. Ο πατέρας του Δημήτριος Κρουστάλλης (έτσι ήταν το αρχικό όνομά του) ήταν ονομαστός έμπορος στα Γιάννινα και αγωνίστηκε, όπως και ο παππούς του, για την απελευθέρωση της Ηπείρου.
Τα πρώτα γράμματα ο Κρυστάλλης τα έμαθε στο Συρράκο. Σε ηλικία δώδεκα χρονών γράφτηκε στη Ζωσιμαία Σχολή. Το ιδανικό της λευτεριάς φλόγιζε την ψυχή του και γράφει έτσι, μαθητής ακόμα στη Ζωσιμαία, το πατριωτικό έργο «Σκιές του ʼδου», με το οποίο εξυμνούσε τους ήρωες του 21 και καλούσε σε εθνικό συναγερμό τους σκλαβωμένους Έλληνες. Μόλις το έργο αυτό έγινε γνωστό, Τούρκοι χωροφύλακες αναζήτησαν τον ποιητή στη Ζωσιμαία Σχολή προστατεύτηκε από τους συμμαθητές του και το Γυμνασιάρχη και έφτασε στο σπίτι του' σε νέα αναζήτησή του σώθηκε χάρη στην ψυχραιμία του πατέρα του.
Το 1888, επικηρυγμένος από τους Τούρκους, πήρε το δρόμο για την ελεύθερη πατρίδα. Αρχές του 1889 έφτασε στην Αθήνα. Εκεί άρχισε το σκληρό αγώνα για την επιβίωση, ενώ ταυτόχρονα έγραφε τα γνωστά σε όλους μας ποιήματα και διηγήματα. Για να επιζήσει αναγκάστηκε να εργαστεί κάτω από σκληρές συνθήκες, σε ένα υπόγειο τυπογραφείο. Εκεί προσβλήθηκε από φυματίωση και μέσα στον ανθό της νιότης του ξεψύχησε το 1894, αφού άφησε πίσω του ένα πλούσιο έργο που τον καθιέρωσε στην κοινή συνείδηση ως τον «τραγουδιστή του βουνού και της στάνης».

ΣΑΡΡΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (1870-1937)
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Γεννήθηκε στη Βίτσα Ζαγορίου το 1870. Εκεί έλαβε και τη στοιχειώδη μόρφωση. Στη συνέχεια φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή, γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας απ' την οποία αποφοίτησε το 1897. Υπηρέτησε ως Σχολάρχης στον Πειραιά, Διευθυντής του Παγκύπριου Γυμνασίου, Γυμνασιάρχης στην Αλεξανδρούπολη και τις Σέρρες, Γενικός Επιθεωρητής Μέσης Εκπαιδεύσεως και καθηγητής στη Μεγάλη του Γένους Σχολή της Κωνσταντινουπόλεως. Υπήρξε αξιόλογο στέλεχος του γνωστού «Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως» και ανέπτυξε σημαντική εθνική δράση: αυτό ανησύχησε τους Τούρκους οι οποίοι τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή βρέθηκε Γυμνασιάρχης στην Κέρκυρα αργότερα εκπαιδευτικός Σύμβουλος στο Υπουργείο Παιδείας και από το 1926 μέλος του Συμβουλίου της Εκκλησιαστικής Ριζαρείου Σχολής.
Μαθητής ακόμα στη Ζωσιμαία Σχολή έγραψε, το 1889, στη δημοτική γλώσσα, την ποιητική του συλλογή «τα πρώτα τραγούδια». Ήταν βαθύς γνώστης της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας και έδωσε πολλές και αξιόλογες μεταφράσεις. Είχε σπάνια προσόντα με κύριο γνώρισμα την κριτική του ιδιοφυΐα. Ήταν μια ευγενική φυσιογνωμία πρωτοστάτησε στους εθνικούς αγώνες και πέρασε τη ζωή του με την απλότητα και τη σεμνότητα του αρχαίου Φιλοσόφου. Αγάπησε την Ήπειρο και άφησε γι' αυτή ένα πλούσιο
έργο. Πέθανε στην Αθήνα το 1937.






ΧΑΝΤΕΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ (1872-1941)
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Γεννήθηκε στα Κάτω Σουδενά Ζαγορίου το 1872. Περάτωσε τα εγκύκλια μαθήματα στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων και στη συνέχεια φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Μεταπτυχιακές σπουδές ακολούθησε στη Γερμανία. Διορίστηκε ως εκπαιδευτικός σε περιοχές Τουρκοκρατούμενες, όπως τα Γιάννινα, οι Σέρρες, η Ανδριανούπολη. Σε ηλικία 36 ετών έγινε Γυμνασιάρχης Κορυτσάς. Το 1909 φυλακίστηκε από τους Τούρκους στις φυλακές Μοναστηριού εξαιτίας της Εθνικής δράσης που ανέπτυξε. Το 1914, σε ηλικία 42 ετών, έγινε Γενικός Επιθεωρητής Μέσης Εκπαιδεύσεως και τοποθετήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Είναι από τους πρώτους που πλαισίωσαν το Κίνημα του Βενιζέλου- Κουντουριώτη-Δαγκλή το 1916. Το 19Ί 7 προάγεται σε Εκπαιδευτικό Σύμβουλο. Αποχώρησε από την Υπηρεσία το 1937. Έγραψε αρκετές μελέτες με παιδαγωγικό και Ιστορικοαρχαιολογικό περιεχόμενο, τις οποίες δημοσίευσε σε εφημερίδες και περιοδικά. Κλασικό παραμένει ακόμα και σήμερα το έργο του: «Συμβολή εις την διδασκαλίαν των Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών».
Συνεργάστηκε με τον άλλο Ζαγορίσιο εκπαιδευτικό Δημ. Σάρρο και άφησαν εποχή στην εκπαίδευση της πατρίδας μας. Διακόνησε το ύψιστο εκπαιδευτικό λειτούργημα με αποστολική προσήλωση. Με τη διδασκαλία του, το συγγραφικό του έργο και την εθνική του δράση, ο Χαντέλης αναδείχτηκε σε έναν κορυφαίο διδάσκαλο του Γένους. Δεν εννοείται, μέχρι σήμερα, φιλόλογος που να αγνοεί την προσφορά κα ι το έργο του Χαντέλη. Πέθανε το 1941.

ΧΑΤΖΗ-ΠΕΛΛΕΡΕΝ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (1881-1930)
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ, ΠΟΙΗΤΗΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1881. Στο κανονικό του ονοματεπώνυμο Γεώργιος Χατζής, πρόσθεσε το φιλολογικό ψευδώνυμο Πελλερέν, και έτσι καθιερώθηκε ως λυρικός ποιητής και δημοσιογράφος με το πλήρες όνομα Γεώργιος Χατζη-Πελλερέν. Τις γυμνασιακές του σπουδές έκανε και ολοκλήρωσε στη Ζωσιμαία Σχολή. Γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας, αλλά αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του για οικονομικούς λόγους. Γύρισε στα Γιάννινα και υπηρέτησε ως δάσκαλος στη Βούρμπιανη της Κόνιτσας. Ασχολήθηκε με τη συγκέντρωση λαογραφικού υλικού και άρχισε να γράφει ποιήματα. Το 1909 ίδρυσε στα Γιάννινα- την εφημερίδα «ΗΠΕΙΡΟΣ» που κυκλοφόρησε, με μικρές διακοπές, μέχρι το θάνατό του. Το 1912 καταδικάστηκε σε θάνατο για εσχάτη προδοσία και σώθηκε με την είσοδο του Ελληνικού στρατού στα Γιάννινα.
Πήρε ενεργό μέρος στα γεγονότα που ακολούθησαν, το 1914 και 1915 στη Βόρειο Ήπειρο Και διετέλεσε ιδιαίτερος γραμματέας του προέδρου της Επαναστατικής Επιτροπής Χρηστάκη Ζωγράφου. Η δράση του συνεχίστηκε με την επιστροφή του στα Γιάννινα με αρκετές προσωπικές περιπέτειες. Παράλληλα με την εθνική του δράση και τη δημοσιογραφική του ενασχόληση αφιέρωνε αρκετό χρόνο στην ποίηση που ήταν πολύ ευχάριστη γι' αυτόν απασχόληση. Ποίηση λυρική με την τεχνοτροπία του συμβολισμού, ποίηση εθνική εμπνευσμένη από τα δεινά της πατρίδας μας. Παιδιά του ο Δημήτριος και ο ʼγγελος Χατζής. Πέθανε στην Αθήνα το 1930
.
ΠΟΥΤΕΤΣΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ (1884-1956)
Γεννήθηκε στο Αργυρόκαστρο της Βορείου Ηπείρου το 1884. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο Δημοτικό Σχολείο Αργυροκάστρου. Στη συνέχεια φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το οποίο έλαβε και τον τίτλο του διδάκτορα των Νομικών Επιστημών.
Ανέπτυξε σημαντική εθνική δράση και αγωνίστηκε στα Ελληνικά Κομιτάτα για την απελευθέρωση της Βορείου Ηπείρου. Νεότατος ακόμη εκλέχτηκε, το 1915, βουλευτής Αργυροκάστρου κα ι υπηρέτησε στη Βουλή των Ελλήνων. Κατά το έτος 1917 χρημάτισε υποδιοικητής των Φιλιατών. Κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία ακολούθησε, ως άμεσος συνεργάτης, το Στεργιάδη στην Ύπατη Αρμοστεία της Σμύρνης. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκε στην Πρέβεζα όπου δικηγορούσε μέχρι τις τελευταίες μέρες της ζωής του.
Μετά την απελευθέρωση από την Ιταλογερμανική κατοχή, διορίστηκε Δήμαρχος Πρέβεζας από το ΕΑΜ και πρόσφερε, από τη θέση αυτή, τις υπηρεσίες του προς την πόλη κα ι την πατρίδα. Βοήθησε στην αποκατάσταση της κοινωνικής ηρεμίας.
Υπήρξε μια σημαντική προσωπικότητα της Ηπείρου, με αξιόλογη κοινωνική και εθνική δράση. Πέθανε το1956.




ΣΟΥΡΛΑΣ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ (1891-1988)
ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ, Δ/ΝΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟΥ
Γεννήθηκε στην Πυρσόγιαννη της Κόνιτσας το 1891. Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στο χωριό του και, στη συνέχεια, φoίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας της οποίας ανακηρύχτηκε αριστούχος διδάκτωρ με τη διατριβή: Αθανάσιος Ψαλίδος, ο άνθρωπος, ο φιλόσοφος, ο παιδαγωγός.
Υπηρέτησε για λίγα χρόνια στη Μέση Εκπαίδευση και κατόπι συμπλήρωσε τις σπουδές του στα Πανεπιστήμια της Λειψίας, του Βερολίνου, του Αμβούργου και της Βιέννης. Επέστρεψε στην Ελλάδα και υπηρέτησε ως Παιδαγωγός. Η περίοδος που διηύθυνε το Διδασκαλείο των Ιωαννίνων είναι η λαμπρότερη της σταδιοδρομίας του και της προσφoράς του.. Υπήρξε αξιόλογος μελετητής των παιδαγωγικών μας πραγμάτων. οι μελέτες και τα άρθρα του ξεπερνούν τις πέντε χιλιάδες. Στόχος του βασικός ήταν να φέρει σε φως και να κατακτήσει την πνευματική και την εθνική μας κληρονομιά. και αυτόν το στόχο τον πέτυχε με καθαρή ελληνική και ανθρώπινη συνείδηση. Μας έδωσε έτσι σελίδες πολύτιμες με γνήσια παιδευτική αξία. Το πιο αξιόλογο από τα έργα του που μεταφράστηκε και στα Αγγλικά, είναι: «Συγκεντρωτική Διδασκαλία και νεώτερο πρόγραμμα».Πέθανε το 1988.

ΣΑΛΑΜΑΓΚΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (1894-1965)
ΠΟΙΗΤΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΟΔΙΦΗΣ, ΛΑΟΓΡΑΦΟΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1894. Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή απ' την οποία αποφοίτησε το 1911. Στη συνέχεια φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας απ' την οποία πήρε το δίπλωμα το 1916. Το 1920 διορίστηκε στρατιωτικός δικαστικός σύμβουλος' με την ιδιότητα αυτή πήρε μέρος στις εκστρατείες της Μακεδονίας και της Μικράς Ασίας, Το 1936 αποχώρησε από την υπηρεσία με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη,
Η ψυχή του Σαλαμάγκα ήταν δεμένη με την πόλη των Ιωαννίνων, με την πόλη των θρύλων και των παραδόσεων. πίστεψε, με όλη τη δύναμη της ψυχής του, πως η παράδοση για ένα λαό αποτελεί τη γέφυρα που ενώνει το παρελθόν με το παρόν, το παρόν με το μέλλον. Η μελέτη αυτή της παράδοσης έγινε ο αποκλειστικός σκοπός της ζωής του. Συγκέντρωσε έτσι όλα τα γραπτά στοιχεία που είχαν σχέση με την πολιτιστική κληρονομιά αυτής της πόλης, τα συσχέτισε μεθοδικά με τα στοιχεία που διατηρούσε η ζωντανή παράδοση και παρουσίασε με το πλούσιο ποιητικό, ιστοριοδιφικό και λαογραφικό του έργο.
Ήρωες και μάρτυρες αυτής της πόλης, ήθη και έθιμα των κατοίκων της, κοινωνικοί και πνευματικοί αγώνες στα χρόνια της σκλαβιάς, αξιόλογα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία των Ιωαννίνων και της Ηπείρου, παρελαύνουν, με ένα πρωτότυπο και συναρπαστικό τρόπο, στις σελίδες του έργου του Σαλαμάγκα' του ανθρώπου που σύνδεσε, όσο λίγοι, το όνομά του με την ιστορία αυτής της πόλης. Πέθανε το 1965. ΄

ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ ΠΕΤΡΟΣ (1896-1988)
ΓΙΑΤΡΟΣ-ΛΟΓΙΟΣ
Ο Πέτρος Αποστολίδης γεννήθηκε στην Καλουτά Ζαγορίου το 1896 όπου και τέλειωσε το Δημοτικό, Στη συνέχεια φοιτά στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων. Εγγράφεται κατόπι στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Υπηρετεί στον Ελληνικό Στρατό για έξι χρόνια' τον τελευταίο ως αιχμάλωτος των Τούρκων στην εκστρατεία της Μικράς Ασίας (1922-23).
Τελειοποιεί τις σπουδές του στο Παρίσι ως Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος και επιστρέφει στα Γιάννινα υπηρετώντας με αυταπάρνηση και πίστη την Ιατρική.
Από εκείνη την εποχή (1924) και για όλη του τη ζωή παίρνει ενεργό μέρος στους αγώνες του Ελληνικού Λαού, Στον Ελληνοιταλικό πόλεμο επιστρατεύεται και υπηρετείως έφεδρος Ανθυπίατρος στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Στην Κατοχή φυλακίζεται από τους Ιταλούς και Γερμανούς κατακτητές, Στη διάρκεια της Αντίστασης και του Εμφύλιου διώκεται, φυλακίζεται και εξορίζεται επανειλημμένα (ʼγιος Ευστράτιος, Ικαρία, Μακρόνησος, Γυάρος). Το 1944, μετά την ομηρία του από τα τμήματα του Ζέρβα, εκλέγεται Λαϊκός Δήμαρχος Ιωαννίνων από τα εργατικά και επαγγελματικά σωματεία της πόλης. Από το 1978 αρχίζει να γράφει τα απομνημονεύματά του που εκδίδοντα ι από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ σε δύο τόμους με τον τίτλο «ΟΣΑ ΘΥΜΑΜΑΙ». Για τον πρώτο τόμο, με τις αναμνήσεις του από την αιχμαλωσία, ο Πέτρος Αποστολίδης τιμήθηκε με το «Α' Βραβείο Ειρήνης και Φιλίας ΑΜΠΝΤΙ ΙΠΕΧΤΣΙ, 1983», λίγα χρόνια πριν τον θάνατό του, Πέθανε το 1988.

ΓΚΩΛΕΤΣΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (1897-1992)
ΕΜΠΟΡΟΣ, ΠΡΟΞΕΝΟΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ
Γεννήθηκε στους Ασπραγγέλους Ζαγορίου. Ήταν γόνος εμπορικής οικογένειας και ακολούθησε το επάγγελμα των προγόνων του. Μετά τις Γυμνασιακές του σπουδές στη Ζωσιμαία, πήγε στην Ελβετία όπου και απόχτησε ευρύτερες γνώσεις γύρω από την οικονομική επιστήμη. Επί σαράντα χρόνια υπήρξε μεγαλέμπορος αποικιακών και γαλακτοκομικών προϊόντων, σε εποχή που η αγορά των Ιωαννίνων λειτουργούσε με το νόμο της αγοράς και της ζήτησης. Ουδέποτε παρέβη τους εμπορικούς νόμους που θέσπιζε η πολιτεία, γι' αυτό και ήταν κοινωνικά παραδεχτός. Η μόρφωση και οι ικανότητές του τον κατέστησαν επίλεκτο μέλος της Γιαννιώτικης κοινωνίας η οποία τον τίμησε με την ψήφο της σε διάφορα αξιώματα. Επί αρκετά χρόνια ήταν πρόεδρος του Επιμελητηρίου Ιωαννίνων. Επί μισό αιώνα ήταν μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Λαμπριαδείου Σχολής ʼνω Πεδινών. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και επί σειρά ετών Αντιπρόεδρος της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών. Μεταπολεμικά, όταν άρχισε η έξοδος εργατών μας στη Δυτική Γερμανία, η Βόννη του ανάθεσε το Προξενείο της Δυτικής Ελλάδας. Ικανό μέρος της περιουσίας του άφησε στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και στη γενέτειρά του, τους Ασπραγγέλους. Πέθανε το 1992.

ΤΖΑΛΛΑΣ ΧΡ. ΕΥΘΥΜΙΟΣ (1898-1968)
ΔΑΣΚΑΛΟΣ, ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ
Γεννήθηκε το 1898 στη Βουνοπλαγιά Ιωαννίνων. Μετά το θάνατο και των δύο γονέων του υιοθετήθηκε από το Γιαννιώτη Χρήστο Τζάλλα. Μεγάλωσε στα Γιάννινα, όπου φοίτησε στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων, από όπου απεφοίτησε ως αριστούχος. Νεαρός δίδαξε σε δημοτικά σχολεία της Ηπείρου. Ο τελευταίος σταθμός του ως δασκάλου ήταν το δημοτικό σχολείο της Κεστρίνης Θεσπρωτίας. Παραιτήθηκε τότε από τη θέση του δασκάλου, για να αφοσιωθεί στη δημοσιογραφία, την οποία υπηρέτησε πιστά ως τη συνταξιοδότησή του το 1960. Παντρεύτηκε τη δασκάλα Αγγελική Τζάλλα και απέκτησε μαζί της 4 παιδιά: τον Κίμωνα, την Ελπινίκη, το Νεόκοσμο και τον Ελευθέριο.
Το 1923 ίδρυσε την εφημερίδα «Κεραυνός». Το 1924 ίδρυσε την εφημερίδα «Ηπειρωτική Ηχώ», η οποία το 1927 μετονομάστηκε σε «Ηπειρωτικός Αγώv», εφημερίδα η οποία κυκλοφορεί μέχρι σήμερα.
Σπουδαία ήταν τα καθημερινά άρθρα του Ευθυμίου Τζάλλα σε άπταιστη καθαρεύουσα, με τα οποία καυτηρίαζε ευθαρσώς τα κακώς κείμενα. Αισθητή ήταν η παρουσία του, όχι μόνο στο δημοσιογραφικό κόσμο, αλλά και ευρύτερα στην κοινωνία της πόλης με την ενεργό συμμετοχή του στα κοινά.
Ο θάνατός του στις 23 Σεπτεμβρίου του 1968 ήταν μεγάλη απώλεια όχι μόνο για τη δημοσιογραφία, αλλά και για την Ήπειρο.

ΖΟΥΜΠΟΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ (1901-1981)
ΛΟΓΙΟΣ, ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1901. Νέος ακόμα εργάστηκε ως συντάκτης και ρεπόρτερ στις διάφορες εφημερίδες της πόλης, καθώς επίσης ως ανταποκριτής αθηναϊκών εφημερίδων. Στον εγχώριο τύπο δημοσίευσε, κατά καιρούς, σειρά διηγημάτων με λαογραφική υφή και ωραία ηθογραφήματα με το Γιαννιώτικο ύφος και χρώμα. Δημοσίευσε επίσης ποιήματα και ιστορικά ανέκδοτα. Η κλίση του προς τη λογοτεχνία και τη λαογραφία εκδηλώθηκε από τον καιρό που ήταν μαθητής στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων.
Υπηρέτησε στο γραφείο τύπου της Γενικής Διοίκησης Ηπείρου. Γνώστης, όσο λίγοι στην εποχή του, της ιστορίας της πόλης των Ιωαννίνων, τοποθετήθηκε, αμέσως μετά την ίδρυσή του, ως πρώτος Διευθυντής του Δημοτικού Μουσείου Ιωαννίνων το οποίο οργάνωσε κατά υποδειγματικό τρόπο. Ως Διευθυντής του Μουσείου και επίσημος ξεναγός του Δήμου ξενάγησε χιλιάδες επισκέπτες και τιμήθηκε από το Δήμο με τον τίτλο του επίτιμου διευθυντή.
Το 1940 βομβαρδίστηκε το σπίτι του στα Γιάννινα και όλο το πολύτιμο υλικό το μετέφερε στο σπίτι του,. στους Ασπραγγέλους Ζαγορίου. Όμως κατά την πυρπόληση του χωριού από τους Γερμανούς, το 1943, κάηκε όλο αυτό το πολύτιμο υλικό. Υπήρξε απ' τα πιο ενεργά μέλη της πνευματικής ζωής της πόλης και τιμήθηκε, εκτός από το Δήμο, και από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Πέθανε το 1981.






ΒΕΛΛΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ (1902-1969)
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα, το 1902. Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή κατά τα σχολικά έτη 1913-1914 και 1914-1915. Στη συνέχεια φοίτησε στη Ριζάρειο Σχολή από την οποία αποφοίτησε και γράφτηκε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας.
Μόλις τελείωσε τις Θεολογικές του σπουδές το 1925, πήγε στη Γερμανία και φοίτησε στα Πανεπιστήμια του Μονάχου και του Βερολίνου, όπου ειδικεύτηκε στην έρευνα του εβραϊκού και των σημιτικών γενικά πολιτισμών. Μετά την επιστροφή του απ' τη Γερμανία δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας ως υφηγητής (1931) και καθηγητής (1933), στην έδρα «της εβραϊκής γλώσσας και ερμηνείας της Παλαιάς Διαθήκης». Το 1960 έγινε Πρύτανης. Διετέλεσε επίσης Γενικός Διευθυντής Θρησκευμάτων, Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας και Γενικός Διευθυντής της Αποστολικής Διακονίας.
Έγραψε πολλές μελέτες και άρθρα στην Ελληνική, Γαλλική και Γερμανική γλώσσα. Οι Θεολογικές του έρευνες στρέφονται κυρίως περί την επιστημονική φιλολογική κριτική του κειμένου της Παλαιάς Δια- θήκης. Αξιόλογη είναι η συμβολή του στην ερμηνεία των Προφητικών συγγραφών. Για το πλούσιο έργο του ως ακαδημαϊκού διδασκάλου και επιστήμονα, καθώς επίσης και σπουδαίου εκκλησιαστικού παράγοντα έλαβε πολλές τιμητικές διακρίσεις. Πέθανε το 1969.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ (1906-1974)
ΓΙΑΤΡΟΣ - ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ
Γεννήθηκε στο Δίλοφo Ζαγορίου το 1906. Τις γυμνασιακές του σπουδές πραγματοποίησε στη Ζωσιμαία Σχολή απ' όπου και απεφoίτησε με «άριστα». Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου των Παρισίων.
Τον Ιούλιο του 1935 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου των Παρισίων. Στην Ελλάδα επανήλθε το 1936 και εργάστηκε στη Β' Παθολογική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Ως επιμελητής της Β' Παθολογικής Κλινικής ανέπτυξε και οργάνωσε καρδιολογικό τμήμα στο οποίο νοσηλεύονταν καρδιοπαθείς απ' όλη την Ελλάδα.
Τον Ιούνιο του 1941 ανακηρύχθηκε υφηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας και το Μάιο του 1948 έκτακτος καθηγητής της Παθολογικής Κλινικής.
Με μερικούς άλλους καρδιολόγους ίδρυσαν το 1948 την Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία.
Κατόπιν ενεργειών του επίσης ιδρύθηκε έδρα της Καρδιολογικής Κλινικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας και προκηρύχθηκε προς πλήρωση το 1960. Επακολούθησε η εκλογή του Γ. Μιχαηλίδη, το 1961 ως πρώτου καθηγητή διευθυντή της Κλινικής που εγκαταστάθηκε στην ήδη υπάρχουσα Κρατική Καρδιολογική του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου.
Ο Γ. Μιχαηλίδης δίδαξε χιλιάδες φoιτητές και ειδίκευσε εκατοντάδες ιατρούς. Συνέγραψε βιβλία, δημοσίευσε και παρουσίασε εκατοντάδες επιστημονικές εργασίες. Διετέλεσε πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Δίκαια θεωρείται ως ο ιδρυτής της έδρας της Καρδιολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και το όνομά του συνώνυμο με την Καρδιολογία στην Ελλάδα. Είναι από τους σπουδαιότερους ευεργέτες του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Σε υλοποίηση της βούλησής του ιδρύεται το Μιχαηλίδειο Καρδιολογικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με Διευθυντή τον καθηγητή Καρδιολογίας Δ. Σιδερή.
Πέθανε το 1974.

ΛΑΠΠΑΣ ΜΙΧΑΗΛ (1907-1972)
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ, ΠΡΟΞΕΝΙΚΟΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΙΝΑ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1907. Στα Γιάννινα πέρασε τα μαθητικά του χρόνια. Ήταν μαθητής της Ζωσιμαίας Σχολής από την οποία αποφοίτησε το 1923. Μετά το πέρας των γυμνασιακών του σπουδών ακολούθησε τη νομική επιστήμη στο πανεπιστήμιο του Παρισιού, όπου περάτωσε τις σπουδές του και ανακηρύχτηκε διδάκτωρ το 1930. Εγκαταστάθηκε στα Γιάννινα και επέλεξε το στίβο της δικηγορίας. Διορίστηκε δικηγόρος στο πρωτοδικείο Ιωαννίνων και στη συνέχεια, αμέσως μετά την ίδρυσή του, στο Εφετείο. Υπήρξε απ' τα επίλεκτα μέλη του Δικηγορικού Συλλόγου Ιωαννίνων του οποίου διετέλεσε πρόεδρος. Παρείχε πρόθυμα τις νομικές του συμβουλές σε κοινωφελείς οργανισμούς και ιδρύματα της πόλης και συνέβαλε, με τον τρόπο αυτό, στην προαγωγή των σκοπών τους.
Διετέλεσε προξενικός πράκτορας της Γαλλίας στα Γιάννινα και από τη θέση αυτή συνέβαλε στη λειτουργία του Γαλλικού Ινστιτούτου στα Γιάννινα. Παράλληλα μετέφρασε στα Γαλλικά το υπόμνημα για την Εθνολογική σύσταση της Ηπείρου, το οποίο σύνταξε ο Γυμνασιάρχης Χρ. Σούλης και έτσι ένα με- γάλο μέρος της Ηπείρου σώθηκε από την προσάρτησή του στην Αλβανία, Τιμήθηκε με το μετάλλιο εξαίρετων πράξεων από την πατρίδα μας και με το παράσημο της λεγεώνας της τιμής από τη Γαλλική κυβέρνηση. Νυμφεύτηκε τη Λίτσα Λάππα, το γένος Χαντέλη, και απόκτησε δυο κόρες, τη Φρόσω κα ι τη Νίκη. Πέθανε το 1972.

ΦΑΝΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ (1910-1980)
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ, ΛΟΓΙΟΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το Νοέμβριο του 1910. Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή και συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή της Αθήνας. Από το 1936 άσκησε το δικηγορικό επάγγελμα στα Γιάννινα. Παράλληλα ασχολήθηκε, από τα δεκαοχτώ του χρόνια, με τα γράμματα. Καλλιέργησε, στα πρώτα του βήματα, το χρονογράφημα. Τα πρώτα χρονογραφήματα δημοσιεύτηκαν το 1928 στην εφημερίδα του Γ. Χατζή-Πελλερέν «ΗΠΕΙΡΟΣ», στην οποία υπήρξε, ως χρονογράφος, τακτικός συνεργάτης μέχρι το 1930. Μαζί με το φιλόλογο και λογοτέχνη Τάκη Σιωμόπουλο έβγαλε το 1930 το περιοδικό «ΕΛΛΟΠΙΑ». Συνεργάστηκε επίσης στο περιοδικό «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ» που κυκλοφόρησε στα Γιάννινα, στα χρόνια της Ιταλογερμανικής Κατοχής. Είχε την ικανότητα να διεισδύει στα γενικότερα προβλήματα. ύψωσε έτσι το χρονογράφημα σε βήμα δημιουργικού κοινωνικού ελέγχου και φιλοσοφικής θεώρησης της ζωής. Γνώστης και λάτρης του Ηπειρωτικού διαφωτισμού, ασχολήθηκε με τη ζωή και το έργο ξεχωριστών μορφών των Ηπειρωτικών Γραμμάτων. Πρωτότυπη υπήρξε η μελέτη του για τη ζωή και το έργο του Ιωάννη Βηλαρά, όπως επίσης και η μελέτη του για το ποιητικό και χρονογραφικό έργο του Γ. ΧατζηΠελλερέν. Δεν έλειψαν επίσης τα επιστημονικά του διαφέροντα και έδωσε εξαιρετικές ομιλίες με θέματα: «Το Δίκαιο και η Ηθική» και «Η Νομική ως Επιστήμη». Πέθανε το 1980.

ΧΑΤΖΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (1913-1981)
ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ - ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1913. Πατέρας του ήταν Ο ΧατζηΠελλερέν, λόγιος και ποιητής, εκδότης της εφημερίδας «ΗΠΕΙΡΟΣ». Το 1930 φοιτούσε στην Αθήνα, μαζί με τον αδερφό του, ʼγγελο, στην Ιόνιο Σχολή. Όταν πέθανε ξαφνικά ο πατέρας του αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του και να επιστρέψει στα Γιάννινα. Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή, στην οποία τελείωσε το Γυμνάσιο και γράφτηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας χωρίς όμως να τελειώσει, για λόγους οικονομικούς, τις σπουδές του. Στο διάστημα 1930-1936 δημοσιεύει με ψευδώνυμο ποιήματα σε Ηπειρωτικές εφημερίδες και Αθηναϊκά περιοδικά. Το 1936 συλλαμβάνεται από την αστυνομία του Μεταξά και εξορίζεται στη Φολέγανδρο. Στην Κατοχή εντάχθηκε στο ΕΑΜ και εργάστηκε στον παράνομο αντιστασιακό τύπο. Στη συνέχεια βγαίνει στο βουνό και εργάζεται στη σύνταξη της εφημερίδας «Ελεύθερη Ελλάδα». Μετά τον εμφύλιο πόλεμο παίρνει το δρόμο της εξορίας. Πηγαίνει ως πολιτικός πρόσφυγας στην Ρουμανία και κατόπι στην Ουγγαρία. Εκεί μελέτησε βυζαντινή και μεταβυζαντινή ιστορία και λογοτεχνία. Παράλληλα με το ερευνητικό και το διδακτικό του έργο, μεταφράζει και εκδίδει νεοέλληνες συγγραφείς στα Ουγγρικά.
Το 1974, μετά την πτώση της δικτατορίας, ύστερα από 25 χρόνια εξορίας, επιστρέφει στην πατρίδα. Αναπτύσσει αξιόλογη πολιτιστική δράση και συνεργάζεται με περιοδικά και εφημερίδες. Γνωστά έργα του «Η φωτιά», «Το τέλος της μικρής μας πόλης», «Οι Ανυπεράσπιστοι», «Το Διπλό βιβλίο». Το Μάρτιο του 1981 προσβάλλεται από την επάρατο νόσο και τον Ιούλιο του ίδιου έτους πεθαίνει.

ΚΑΤΣΑΔΗΜΑΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ (1914-1984)
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ, ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1914, καταγόμενος απ' το Μονοδένδρι του Ζαγορίου. Ανήκε στη μεγάλη φιλελεύθερη και δημοκρατική οικογένεια των Κατσαδημαίων' ο πατέρας του εκλέχτηκε κατ' επανάληψη βουλευτής του κόμματος των Φιλελευθέρων.
Ο ίδιος αποφοίτησε από τη Ζωσιμαία Σχολή στα 1930 και γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας το 1932. Στρατεύτηκε το 1939, πήρε μέρος στον πόλεμο και αποστρατεύτηκε με την κατάρρευση του Μετώπου τον Απρίλη του 1941. Πέρασε από τους πρώτους στην Εθνική Αντίσταση, οργανώθηκε στο ΕΑΜ και κατατάχτηκε στον ΕΛΑΣ από τους πρώτους μήνες του 1942. Κατέφυγε στο Μονοδένδρι όπου συγκρότησε μία από τις πρώτες ανταρτοομάδες.
Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας έφυγε στην Αθήνα και τελείωσε τις σπουδές στη Νομική Σχολή το 1949 γράφτηκε στο Δικηγορικό Σύλλογο Ιωαννίνων. Το 1951 το έκτακτο Στρατοδικείο Ιωαννίνων τον καταδίκασε, με ανυπόστατη κατηγορία, σε τριετή φυλάκιση, μαζί με άλλους επώνυμους αντιστασιακούς συμπολίτες.
Εκλέχτηκε κατ' επανάληψη Δημοτικός Σύμβουλος Ιωαννίνων και Δήμαρχος από τον Ιούλιο του 1965 μέχρι τον Απρίλη του 1967, οπότε παραιτήθηκε για να πολιτευτεί με την Ένωση Κέντρου στις εκλογές που δεν έγιναν: Μετά την πτώση της χούντας αναμίχτηκε ενεργά στην πολιτική ζωή της πόλης, ενώ ταυτόχρονα ασκούσε το λειτούργημα του δικηγόρου. Το 1982 εκλέχτηκε ξανά δήμαρχος Ιωαννίνων. Διακρινόταν για τη φυσική του ευγένεια, το δημοκρατικό πνεύμα και τη συνεργατικότητα. Πέθανε στις 13 Σεπτεμβρίου 1984.



ΧΑΤΖΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ (1915-1948)
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1915. Ήmνο τρίτος, στη σειρά, γιος του Γεωργίου Χατζη - Πελλερέν. Στα Γιάννινα τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο. Στη συνέχεια φοίτησε στην Ιόνιο Σχολή στην Αθήνα. Το 1930 πέθανε ο πατέρας του και έτσι γύρισε στα Γιάννινα και συμπλήρωσε τις Γυμνασιακές του σπουδές στη Ζωσιμαία Σχολή: Κατά το ακαδημαϊκό έτος 1932-1933 ο ʼγγελος Χατζής γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Σε όλη τη διάρκεια των σπουδών του διακρίθηκε για το ήθος και την εξαιρετική επίδοση στα μαθήματα. Μέχρι το τέλος των σπουδών του ήταν υπότροφος. Ο γνωστός καθηγητής της Μεσαιωνικής και Νεότερης Φιλολογίας, Νίκος Βέης, ήθελε να τον κρατήσει κοντά του στην Αθήνα. Στην εποχή της δικτατορίας του Μεταξά διέκοψε τις σπουδές του για ένα σύντομο χρονικό διάστημα και το 1939 πήρε το πτυχίο με το βαθμό άριστα. Με την κήρυξη του πολέμου βρίσκεται στρατιώτης και φεύγει για το Αλβανικό Μέτωπο, όπου υπηρέτησε μέχρι το τέλος του πολέμου. Στην Κατοχή διορίστηκε καθηγητής στη Ζωσιμαία Σχολή, στην οποία υπηρέτησε μέχρι το τέλος του σχολικού έτους 1943. Η Γκεστάπο όμως τον είχε συμπεριλάβει στους καταλόγους της και για να αποφύγει τη σύλληψη έφυγε στο βουνό, στην περιοχή Ζαγορίου και γύρισε στα Γιάννινα τον Οκτώβριο του 1944. Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν σκληρά για τον ʼγγελο Χατζή και για πολλούς συμπολίτες μας. Διώξεις, εξορίες, φυλακίσεις. Η θέση του επιδεινώνεται μετά τη φυγή του αδερφού του Δημήτρη στο βουνό. Έτσι το 1948 εμπλέκεται στη γνωστή υπόθεση Πρίντζου, συλλαμβάνεται, κλείνεται στις φυλακές ΦΙΞ. Δικάστηκε στο έκτακτο Στρατοδικείο Ιωαννίνων, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε τον Ιούλιο του 1948.

ΠΡΙΝΤΖΟΥ ΕΥΤΥΧΙΑ (1915-1948)
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΤΗΣ ΖΩΣΙΜΑΙΑΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1915. Ήταν κόρη του γνωστού και αγαπητού σ' όλη την πόλη αρχίατρου Γιάννη Πρίντζου, ο οποίος είχε πολιτευτεί στην ʼρτα με τον Ελ. Βενιζέλο. «Γιατρό των Φτωχών» αποκαλούσε ο λαός της πόλης το Μπαρμπά-Γιάννη. Μέρα και νύχτα ξενυχτούσε δίπλα σε αρρώστους και τραυματίες.
Η Ευτυχία είχε μεγάλη έφεση για τα γράμματα και ένα εξαιρετικό χαρακτήρα. Αριστούχος πάντα από τα πρώτα σχολικά της βήματα ως την τελευταία τάξη του Γυμνασίου της Ζωσιμαίας Σχολής. ανάμεσα σε αγόρια και σε κορίτσια ερχόταν πάντα πρώτη. Ο μεγάλος της πόθος ήταν να σπουδάσει. Γράφτηκε έτσι στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και σπούδασε Φιλολογία. Παράλληλα έμαθε ξένες γλώσσες και με το πτυχίο της Φιλοσοφικής γύρισε πίσω στα Γιάννινα, στην αγαπημένη της πόλη. Φύση ανήσυχη και δραστήρια, γεμάτη αλτρουισμό και καλοσύνη, αρχίζει την προσφορά της στην πόλη, με Ιδιαίτερη ευαισθησία στην ανθρώπινη δυστυχία και στην κοινωνική αδικία. Διορίστηκε φιλόλογος καθηγήτρια στο Γυμνάσιο Θηλέων.
Στον καιρό του πολέμου βρέθηκε απ' τις πρώτες με τη στολή της εθελόντριας νοσοκόμας, δίπλα στο γιατρό πατέρα της, διευθυντή τότε του στρατιωτικού νοσοκομείου. Ακολουθεί η Κατοχή και η θλίψη. Πάντα στην πρωτοπορία για κάθε μορφής αγώνα. Συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς και μεταφέρεται στο στρατόπεδο Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη, με κατεύθυνση το Νταχάου. Φεύγουν οι Γερμανοί και η Ευτυχία φεύγει για την Αθήνα. Επιστρέφει στα Γιάννινα. Ζητάει τη θέση της στη Διεύθυνση της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης, αλλά δεν της την δίνουν. Το τέλος της έτσι είναι προδιαγραμμένο. Συλλαμβάνεται το 1948, δικάζεται, καταδικάζεται σε θάνατο και εκτελείται. Ένα ακόμα θύμα του εμφύλιου στην πόλη μας.

ΔΑΚΑΡΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ (1916-1996)
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1916. ʼρχισε τις Γυμνασιακές του σπουδές στη Ζωσιμαία Σχολή και τις ολοκλήρωσε στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή. Φοιτητής στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας, διέκοψε το 1940 τις σπουδές του και πήρε μέρος ως έφεδρος ανθυπολοχαγός του πυροβολικού στον πόλεμο του 1940-41. Έλαβε το πτυχίο Ιστορίας-Αρχαιολογίας το 1944 κα ι το 1949 τοποθετήθηκε, αρχικά ως επιμελητής και αργότερα ως Έφορος Αρχαιοτήτων στην Ήπειρο με έδρα τα Γιάννινα. Από τότε αρχίζει η σκληρή δουλειά του Σωτήρη Δάκαρη στον αρχαιολογικό χώρο της Ηπείρου. Από το 1955 μέχρι το 1957 συνέχισε, επί 4 εξάμηνα, μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης, ως υπότροφος. Το 1964 αναγορεύτηκε με το βαθμό άριστα διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας για τη διατριβή του: «Οι γενεαλογικοί μύθοι των Μολοσσών». Τον Ιούλιο του 1965 εκλέχτηκε τακτικός καθηγητής της Α' έδρας κλασικής αρχαιολογίας στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Από τη θέση αυτή τον απομάκρυνε η δικτατορία το 1968 και επανήλθε το 1974. Το 1976-1977 διετέλεσε πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Με αγάπη για την Ήπειρο και με πλήρη επιστημονική συνείδηση ανέσκαψε τον Ηπειρωτικό χώρο και έφερε σε φως πολλά και ενδιαφέροντα αρχαιολογικά ευρήματα από τους χώρους της Δωδώνης, του νεκρομαντείου του Αχέροντα, της Κασσώπης και της Νικόπολης. Έχει να παρουσιάσει πλούσιο συγγραφικό έργο. Τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις, μεγαλύτερες των οποίων ήταν η εκτίμηση των συμπολιτών, των συναδέλφων του η αγάπη και ο σεβασμός των μαθητών του. Πέθανε στα Γιάννινα το 1996.

ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ (1916-1997)
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1916. Μετά την αποφοίτησή του από το δημοτικό σχολείο, φοίτησε κατά σειράν στη Ζωσιμαία Σχολή, στη Ριζάρειο και στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίoυ της Αθήνας και έλαβε το πτυχίο το 1939. Μετά την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων μετεκπαιδεύτηκε στα πανεπιστήμια Βερολίνου Marburq και Βέρνης και αναγορεύτηκε, διαδοχικά, διδάκτωρ της Φιλοσοφίας και Θεολογίας. Εκλέχτηκε στη Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης υφηγητής, έκτακτος καθηγητής και τακτικός καθηγητής στην έδρα της Ιστορίας Δογμάτων και Οικουμενικής Κινήσεως.
Πήρε μέρος σε πολλά Θεολογικά Συνέδρια, σε γενικές συνελεύσεις του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών. Διετέλεσε μέλος σε πολλά Ιδρύματα, Συλλόγους και Επιστημονικές Εταιρείες.
Συνέγραψε πολλές επιστημονικές μελέτες με Θεολογικό και άλλο περιεχόμενο, έδωκε δεκάδες διαλέξεις και τίμησε τον ιερό άμβωνα μέχρι το θάνατο του. Με ευσυνειδησία όποια θέση κατέλαβε' αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στη διαπραγμάτευση θεμάτων σχετιζόμενων με το πρόσωπο της Θεοτόκου' αναγνωρίστηκε έτσι ως μοναδικός Θεοτοκολόγος της σύγχρονης Ελλάδας. Υπήρξε λαμπρός οικογενειάρχης' με τη σύζυγό του Μαρία Σαρρά απόκτησε τρία παιδιά τα οποία σήμερα κατέχουν περίοπτη θέση στην επιστημονική κοινότητα της Θεσσαλονίκης. Για την πολυσήμαντη προσφορά του του απονεμήθηκαν πολλές και υψηλές διακρίσεις. Πέθανε στη Θεσσαλονίκη το 1997.

ΜΑΤΣΑΣ ΙΩΣΗΦ (1918-1987)
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, ΕΜΠΟΡΟΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1918. Στο Δημοτικό φοίτησε στην Alliance, όπου διδάχτηκε, εκτός από τα Ελληνικά και τα Γαλλικά, και Εβραϊκά. Γυμνασιακές σπουδές έκανε στη Ζωσιμαία Σχολήν, την εποχή πoυ Γυμνασιάρχης ήταν ο αείμνηστος Χρ. Σούλης: σ' αυτόν αφιέρωσε και ένα βιβλίο TOU. Στη συνέχεια qx:>ίτησε στη Φιλοοο- φ lκή Σχολή του Αριστοτελείoυ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κατά τα έτη 1938-1943.
Δίδαξε ως φιλόλογος στο Κιλκίς και κατόπι έφυγε αντάρτης στα βουνά, στα σώματα του ΕΛ ΑΣ. Στα βουνά των Τζoυμέρκων υπηρέτησε μαζί με το Γ. Κοτζιούλα και οργάνωσαν το θέατρο τoυ βουνού.
Μετά τον πόλεμο εγκαταστάθηκε στα Γιάννινα όπου διατήρησε κατάστημα υαλικών. Ποτέ όμως δεν εγκατέλειψε την ενασχόλησή του με τα γράμματα. Έγραψε βιβλία, δοκίμια και άρθρα, τα οποία έχoυν ως αντικείμενο τη ζωή, την ιστορία και τη λαογραφία των Εβραίων στα Γιάννινα. Υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, συνεργάστηκε με τον πρόεδρό της τον Κώστα Φρόντζο, και συνέβαλε αποφασιστικά στην προώθηση της πνευματικής ζωής αυτής της πόλης.
Ασχολήθηκε παράλληλα και με τα κοινά. διετέλεσε πρόεδρος της Ισραηλινής Κοινότητας και αντιπρόεδρος στο Εμπορικό Επιμελητήριο. Πέθανε στην Αθήνα το 1987.

ΙΚΚΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ (1921-1993)
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑΣ
Γεννήθηκε στο ιστορικό Συρράκο, τη γενέτειρα του Κρυστάλλη, του Ζαλοκώστα και του Κωλέττη το 1921. Ο πατέρας του ήταν από το Μιχαλίτσι Ιωαννίνων. Τα πρώτα γράμματα ο Διονύσιος Ίκκος τα έμαθε από το δάσκαλο πατέρα του. Στην άγρυπνη καθοδήγηση του πατέρα του οφείλει την παραπέρα επιστημονική του σταδιοδρομία. Φοίτησε στη συνέχεια στη γεραρά Ζωσιμαία Σχολή απ' την οποία αποφοίτησε, το 1937, με το βαθμό άριστα. Ύστερα από εξετάσεις, στις οποίες επρώτευσε, γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Οι σπουδές του, τα πρώτα του βήματα στην Παθολογία, στο Λαϊκό Νοσοκομείο, παρά τα εμπόδια εξαιτίας του πολέμου και της Κατοχής, στέφθηκαν με μεγάλη επιτυχία. Τον Ιούλιο του 1943 δέχτηκε ένα ισχυρό πλήγμα: Οι Γερμανοί καταχτητές εκτέλεσαν τη μητέρα του στο Ολοκαύτωμα της Μουσιωτίτσας, όπου ο πατέρας του υπηρετούσε ως δάσκαλος.
Το 1952, αφού αρίστευσε με τη διδακτορική του διατριβή, έφυγε για τη Σουηδία. Εκεί μετεκπαιδεύτηκε στην ενδοκρινολογία, στην Ιατρική Σχολή της Στοκχόλμης. Στη Σουηδία παρέμεινε μέχρι το 1961 και έγινε διαδοχικά διδάκτωρ, Υφηγητής και Διευθυντής του Ενδοκρινολογικού τμήματος. Στη Σουηδία δημοσίευσε πάνω από 60 ερευνητικές μελέτες, διακρίθηκε για την καταπληκτική του επίδοση στην κλινική και πειραματική έρευνα και τίμησε το όνομα της Ελληνικής Ιατρικής Επιστήμης στην Ευρώπη. Παρ' όλες τις ελκυστικές προτάσεις που είχε από πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής, προτίμησε, το 1961, να επιστρέψει στην Ελλάδα μαζί με τη γυναίκα του, καρδιοπαιδίατρο, Δανάη Παπαδημητρίου- Ίκκου. Ανέλαβε τη Διεύθυνση του Τμήματος Ενδοκρινολογίας στον Ευαγγελισμό και εκλέχτηκε επικουρικός και μόνιμος Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής. Πέθανε το 1993 στην Αθήνα.

ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ ΛΕΑΝΔΡΟΣ (1921-1993)
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ - ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ - ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1921' η καταγωγή του ήταν απ' το Γρεβενίτι Ζαγορίου. Τα πρώτα του χρόνια (1922-1928) έζησε οικογενειακά στο Βουκουρέστι. Τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο και το Ημιγυμνάσιο στο Γρεβενίτι και στη συνέχεια φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή. Σπούδασε με υποτροφία του Ιδρύματος Σταθάτου στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας (1939-1946), απ' την οποία αποφοίτησε με το βαθμό άριστα' αναγορεύτηκε, πάλι αριστούχος, διδάκτωρ της ίδιας Σχολής, το 1962, με τη διατριβή: «Χρονικά της Μεσαιωνικής και Τουρκοκρατούμενης Ηπείρου». Συνέχισε τις σπουδές του στην Ευρώπη με υποτροφία της Γαλλικής Κυβέρνησης και του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών. Ολοκλήρωσε έτσι τη Φιλολογική, ιστορική και αρχαιολογική του συγκρότηση. Από τα φοιτητικά του χρόνια εργάστηκε ως επιμελητής εκδόσεων σε διάφορους εκδοτικούς οίκους. Εντάχθηκε στο επιστημονικό προσωπικό της Ακαδημίας Αθηνών και διετέλεσε, μέχρι τη συνταξιοδότησή του, Διευθυντής του Μεσαιωνικοί Αρχείου της. ʼριστος επιστήμονας, συνειδητός ερευνητής και λαμπρός πατριώτης ο Λέανδρος Βρανούσης, μελέτησε τα περισσότερα αρχεία και βιβλιοθήκες του Ελλαδικοί χώρου και του Εξωτερικοί. Αξιοποίησε τους πνευματικούς θησαυρούς που συγκέντρωσε και έριξε με τις μελέτες και τα συγγράμματά του άπλετο φως στην ιστορία και την τύχη του Ελληνισμού. Πήρε μέρος σε πολλά συνέδρια' ήταν ιδρυτικό μέλος και βασικό στέλεχος της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, συνεργάτης σε πολλά περιοδικά και εφημερίδες. Τιμήθηκε με πολλά βραβεία για το πλούσιο έργο του και την προσφορά του στα γράμματα. Πέθανε το 1993.

ΠΑΠΑΝIΚΟΛΑΟΥ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ (1922-1989)
ΜΟΥΣΙΚΟΣ, Δ/ΝΤΗΣ ΔΗΜΟΤ. ΩΔΕΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Γεννήθηκε στην Πλατανούσα Ιωαννίνων το 1922. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού του και στη συνέχεια, στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων.
Από μικρός έδειξε την κλίση του προς τη μουσική στην οποία αφιέρωνε αρκετές ώρες. Μετά την αποφοίτησή του απ' τη Ζωσιμαία γράφτηκε στο Ωδείο και έλαβε, με το βαθμό άριστα, διαδοχικά τα πτυχία Βιολιού, Ωδικής, Βυζαντινής Μουσικής. Επίσης τα Διπλώματα Βιολιού Solist, Δίπλωμα Βυζαντινής Μουσικής. Έλαβε επίσης βραβείο μεταπτυχιακών σπουδών, ύστερα από τετραετή φοίτηση.
Υπηρέτησε, επί επτά χρόνια, στο Λύκειο Τρικάλων και εκεί δημιούργησε, μαζί με την Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, την περίφημη χορωδία Τρικάλων. Επέστρεψε στα Γιάννινα και ανέλαβε για τρία χρόνια το Ωδείο Ιωαννίνων.
Το 1964 διορίστηκε στην Παιδαγωγική Ακαδημία του Αρσακείου Πατρών στο οποίο υπηρέτησε μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Παράλληλα παρείχε την επιστημονική του συνδρομή στα Ωδεία Πατρών και Ιωαννίνων.
Διακρίθηκε για το ήθος του και την ενεργητικότητά του. τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις. Του απονεμήθηκε ευαρέσκεια για τη δράση του στον Ερυθρό Σταυρό και ευαρέσκεια από το Μορφωτικό Σύλλογο Ελληνίδων κυριών. Πέθανε στην Πάτρα το 1989.





ΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (1927-1966)
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΣΛΑΒΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΗΣ ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑΣ (BERKELEY)
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1927. Ήταν γιος του Γυμνασιάρχη της Ζωσιμαίας Σχολής Χρίστου Σούλη και της Χριστίνας (το γένος Τσίρκα). Ανατράφηκε με όλη τη στοργή και την επιμέλεια γονέων που ήταν αφοσιωμένοι στα ιδανικά της προκοπής και της διακονίας του κοινωνικού συνόλου. Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων απ' την οποία αποφοίτησε με το βαθμό άριστα. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής έκανε την εμφάνισή του στο περιοδικό «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ» με τη μελέτη του: «ο Ψαλίδας και το γλωσσικό ζήτημα).
Μετά την απελευθέρωση γράφτηκε και φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Πριν ολοκληρώσει τον κύκλο των σπουδών του έφυγε, κατά το 1947-1948, στην Αμερική. Με αλλεπάλληλες υποτροφίες και τιμητικές διακρίσεις κατόρθωσε να συμπληρώσει τις σπουδές του στα μεγάλα Πανεπιστήμια της Columbia και του Harvard. Στο Πανεπιστήμιο του Harvard ανακηρύχτηκε διδάκτωρ. Στην Αμερική επιδόθηκε στη σπουδή της Βαλκανολογίας και της Σλαβολογίας. Από μικρός είχε το τάλαντο της γλωσσομάθειας. ήξερε Αγγλικά, Γερμανικά, Γαλλικά και Ιταλικά. Στη συνέχεια εξοικειώθηκε με τα Ισπανικά και Ρουμανικά και επιδόθηκε στην εκμάθηση των σλαβικών γλωσσών. Συνεργάστηκε με διαπρεπείς επιστήμονες, Αμερικανούς και Ευρωπαίους, πήρε μέρος σε πολλά συνέδρια και παντού περιβαλλόταν με πολλή αγάπη και εκτίμηση. Το 1962 του ανατέθηκε η έδρα της Βυζαντινής και Σλαβικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Indiana. Το 1965 ήταν καθηγητής της Βυζαντινής και Μεσαιωνικής Σλαβικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας (Berkeley).
Ο πρόωρος θάνατος του (το 1966) ανέκοψε τη δημιουργική του πορεία και έφυγε χωρίς να αξιοποιήσει και να χαρεί το έργο που θεμελίωνε.

ΚΑΣΙΟΥΜΗΣ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ (1928-1997)
ΓΙΑΤΡΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜIΟΥ ΙΩΑΝΝIΝΩΝ
Γεννήθηκε στο Σταυράκι Ιωαννίνων το 1928 από γονείς αγρότες. Παππούς και πατέρας υπήρξαν πρωτοπόροι του αγροτικού συνεταιριστικού κινήματος των Ιωαννίνων και ανάλωσαν τη ζωή τους στη βελτίωση της μοίρας των αγροτών της περιοχής μας. Με τέτοια βαριά κληρονομιά ο μικρός Διαμάντης Κασιούμης τελείωσε το τετρατάξιο Παυλίδειο Δημοτικό Σχολείο και, ύστερα από αυστηρές εξετάσεις, το Φθινόπωρο του 1939 γράφτηκε στην Α' τάξη του Οκτατάξιου τότε Γυμνασίου της Ζωσιμαίας Σχολής. Αποφοίτησε τον Ιούλιο του 1946, με το βαθμό άριστα. Τρία χρόνια, για λόγους οικονομικούς, εργάστηκε ως υπάλληλος στην Αγροτική Τράπεζα.
Το 1949 έλαβε μέρος στις εισιτήριες εξετάσεις της Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Πέτυχε δεύτερος, ανάμεσα σε 1500 υποψήφιους και μπήκε με υποτροφία. Δεν ίσχυε όμως τότε ο θεσμός της αναβολής και τον Ιούλιο του 1951 στρατεύτηκε. Μετά την εκπλήρωση της στρατιωτικής θητείας συνέχισε τις σπουδές του και έλαβε το πτυχίο της Ιατρικής το 1958. ʼρχισε αμέσως την εκπαίδευσή του στη χειρουργική, στην προπαιδευτική χειρουργική κλινική του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Το 1963 παίρνει την ειδικότητα της Γενικής Χειpουpγικής με το βαθμό άριστα. Ένα χρόνο αργότερα αναγορεύεται διδάκτωρ της Ιατρικής με το βαθμό άριστα. Το 1967 έλαβε υποτροφία της Γαλλικής Κυβέρνησης και μετεκπαιδεύτηκε στο Παρίσι. Επιστρέφοντας απ' το Παρίσι εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Όταν στα Γιάννινα ιδρύθηκε η Ιατρική Σχολή, πραγματοποίησε το όνειρό του να εργαστεί και να συνταξιοδοτηθεί στη γενέθλια γη. Αυτό έγινε το 1978. Ανέλαβε αρχικά τη Διεύθυνση της Χειρουργικής Κλινικής στο Νοσοκομείο Χατζηκώστα και το 1979 εκλέχτηκε τακτικός καθηγητής της Χειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η προσφορά του από τη θέση αυτή είναι ανεκτίμητη. Γι' αυτή την προσφορά του τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις. Ανάμεσα σ' αυτές και το τιμητικό Δίπλωμα του Συνδέσμου Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής. Πέθανε το 1997.

ΠΑΡΛΑΠΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (1932-1993)
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ - ΠΟΛΕΟΔΟΜΟΣ
Γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1932. Ο πατέρας του ήταν τριατατικός υπάλληλος. Ανήκε σε μεγάλη οικογένεια που καταγόταν από τα Ζαγοροχώρια. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο Ελισαβέτειο Δημοτικό Σχολείο. Στη συνέχεια φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων. Τις Πανεπιστημιακές του σπουδές τις έκανε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ρώμης, στη δεκαετία του 1960. Για τους συμφοιτητές του στην ίσια Σχολή ο Παρλαπάς ήταν «ο Γιώργος». Ήταν ανάμεσά τους μια μορφή σεβαστή, μια προσωπικότητα έντονη, με ήθος βαθύτατα δημοκρατικό και με εγνωσμένη μετριοφροσύνη.
Πήρε το δίπλωμα από τη Σχολή, με το βαθμό άριστα και ώριμος, μετά από μια πλούσια αρχιτεκτονική εμπειρία σε γραφεία μεγάλων δασκάλων στη Ρώμη, γύρισε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τα Γιάννινα, και από δω έδωσε το στίγμα της δουλειάς του, της δουλειάς του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα με την ευαισθησία του, με τη γνώση του και την έμφυτη καλαισθησία που τον χαρακτήριζε. Υπήρξε μέλος σε μελετητικές ομάδες που ασχολήθηκαν με πολεοδομικά θέματα της πόλης και της περιοχής, όπως αυτή του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου της πόλης που εγκρίθηκε το 1987. Αρχιτέκτονας ιδιαίτερα προικισμένος και μορφωμένος. ʼνθρωπος της Κουλτούρας, με κριτική στάση και άποψη. Εδώ- σε δείγματα υψηλής αρχιτεκτονικής ποιότητας, την οποία υπηρέτησε μέχρι το τέλος. Πέθανε το 1993.


ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΙΧΑΗΛ (1937-1970)
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ, ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΣ
Γεννήθηκε στην Πλατανούσα Ιωαννίνων τον Οκτώβριο του 1937. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος και υπηρετούσε στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Κοντά στο δάσκαλο πατέρα του έμαθε τα πρώτα γράμματα φοιτώντας στο Δημοτικό Σχολείο Πλατανούσας. Απ' εκεί πήρε και τα πρώτα πνευματικά εφόδια για την παραπέρα σταδιοδρομία του. Το 1949 έδωσε εξετάσεις και πέρασε στη Ζωσιμαία Σχολή απ' την οποία αποφοίτησε το 1955. Από τα χρόνια αυτά διακρίθηκε για την επίδοσή του σε όλα τα μαθήματα και ιδιαίτερα στα θεωρητικά.
Το 1955, ύστερα από εισιτήριες εξετάσεις, πέρασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας, απ' την οποία αποφοίτησε το 1959. Από το 1963 μέχρι το 1969 υπηρέτησε ως ιδιωτικός εκπαιδευτικός στο ιδιωτικό Εκπαιδευτήριο Ιωαννίνων. «ΤΑΣΟΥΛΑ-ΔΑΛΛΑ-ΜΠΕΓΚΑ», ενώ τις απογευματινές ώρες παρέδιδε μαθήματα σε φροντιστήρια της πόλης των Ιωαννίνων. Κατά το διάστημα αυτό ανέπτυξε αξιόλογη κοινωνική και πολιτιστική δράση. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του Συλλόγου Ανατολικού Ξηροβουνίου «ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ». Επίσης υπήρξε ιδρυτής και διευθυντής της εφημερίδας «ΑΡΑΧΘΟΣ» που συνεχίζει να εκδίδεται μέχρι σήμερα. Το μέλλον του προοιωνιζόταν λαμπρό.
Δυστυχώς όμως ο πρόωρος θάνατός του δεν το επέτρεψε. Πέθανε στην Αθήνα το 1970.

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΗ ΖΩΣΙΜΑΙΑ ΣΧΟΛΗ
ΕΚΔΡΟΜΕΣ, ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΕΙΞΕΙΣ, ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ,
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ, ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ

Πλούσια η ιστορία της Ζωσιμαίας, πλούσιες και ποικίλες οι εκδηλώσεις της: ομιλίες, διαλέξεις, γυμναστικές επιδείξεις, απονομές βραβείων, θεατρικές παραστάσεις, εκπαιδευτικές εκδρομές.
Αξιόλογες οι ομιλίες των Γυμνασιαρχών και καθηγητών κατά τις δημόσιες απολυτήριες εξετάσεις, την εποχή της Τουρκοκρατίας. Ομιλίες κατά το ετήσιο μνημόσυνο των Ζωσιμάδων και των άλλων ευεργετών, κατά την εορτή των ταξιαρχών. Διαλέξεις από αναγνωρισμένους επιστήμονες και λογίους της εποχής, γύρω από επίκαιρα εκπαιδευτικά και κοινωνικά θέματα. Εκδηλώσεις κατά την υποδοχή επίσημων προσώπων στο χώρο της Ζωσιμαίας. Θεατρικές παραστάσεις που αρχίζουν από τις πρώτες δεκαετίες της λειτουργίας της Σχολής, με έργα αξιόλογων συγγραφέων, όπως του Μολιέρου το 1845, του Προβελέγγιου το 1930. Ιδιαίτερη σχέση , όμως απέκτησε η Ζωσιμαία Σχολή με το αρχαίο θέατρο. Η θεωρητική διδασκαλία της αρχαίας τραγωδίας έγινε πράξη στη σκηνή, στη Ζωσιμαία, ιδιαίτερα την εποχή της Γυμνασιαρχίας του Χρ. Σούλη. Τότε «διδάχτηκαν» στη Ζωσιμαία οι «Πέρσαι» του Αισχύλου και η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή.
Σημαντική θέση στη ζωή της Ζωσιμαίας είχαν οι γυμναστικές επιδείξεις και οι παρελάσεις που ήταν συνυφασμένες με το μάθημα της Γυμναστικής. Με κολακευτικά σχόλια μιλάει ο τύπος στις αρχές του αιώνα μας για αυτού του είδους τις εκδηλώσεις.
Οι γυμναστικές επιδείξεις, μετά την απελευθέρωση, αποτελούσαν, κάθε χρόνο, την πιο κύρια επίσημη εκδήλωση. Απ' την εικόνα που παρουσίαζε η Σχολή, κατά τις επιδείξεις, κρινόταν, συχνά, η όλη λειτουργία της.
Η σωματική διάπλαση των νέων συνδυαζόταν με την αισθητική τους καλλιέργεια. Το ενδιαφέρον, έτσι, για τη γυμναστική, συνδυάστηκε με ανάλογο ενδιαφέρον για τη μουσική. Η καλλιέργεια των μαθητών σ' αυτόν τον τομέα ξεκίνησε απ' την εκκλησιαστική μουσική, ήδη απ' το 1875. Ενδιαφέρον ιδιαίτερο για το μάθημα της μουσικής έδειξε ο Γυμνασιάρχης Χρ. Σούλης. Στις μέρες του οργανώθηκε και λειτούργησε χορωδία που πραγματοποιούσε λαμπρές εμφανίσεις και συνέβαλλε, αποφασιστικά, στις πολιτιστικές δραστηριότητες της Σχολής. Ανάμεσα σ' αυτές τις δραστηριότητες ξεχωριστή θέση κατείχαν και οι εκπαιδευτικές εκδρομές που πραγματοποιούνταν, σχεδόν κάθε χρόνο, σε αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικά μέρη της πατρίδας μας. Οι εκδρομές, τα παλιότερα χρόνια, είχαν καθαρά εκπαιδευτικό χαρακτήρα και αποτελούσαν, σε πολλά σημεία, συμπλήρωμα απαραίτητο της διδασκαλίας στην αίθουσα.
Όταν μιλάμε για πολιτιστικές δραστηριότητες στο χώρο της Ζωσιμαίας, εννοούμε και δραστηριότητες πέρα και έξω απ' αυτές που επέβαλλαν οι υποχρεώσεις της Σχολής. Οι δραστηριότητες αυτές κατέστησαν, επί δεκαετίες, τη Ζωσιμαία εστία πραγματική πολιτιστικής δημιουργίας της πόλης των Ιωαννίνων και της Ηπείρου γενικότερα.
Σε αίθουσα της Ζωσιμαίας Σχολής ιδρύθηκε, το 1924, ο Ηπειρωτικός Εκπαιδευτικός Όμιλος, με αξιόλογη δράση κατά το σύντομο διάστημα της λειτουργίας του. Απ' τη Ζωσιμαία Σχολή ξεκίνησε, το 1935, η προσπάθεια για την ίδρυση παραρτήματος Σχολής Καλών Τεχνών στα Γιάννινα. Καθηγητές και μαθητές της Ζωσιμαίας Σχολής πρωτοστάτησαν στην έκδοση του περιοδικού «Ηπειρωτικά Γράμματα» κατά τα δύσκολα χρόνια της διπλής κατοχής. Απ' τη Ζωσιμαία ξεκίνησε, το 1945, η ιδέα για την Ίδρυση Ομοσπονδίας Εκπολιτιστικών Ενώσεων Ηπείρου», για να προσφέρει την πνευματική και καλλιτεχνική τροφή στη μέχρι πριν λίγο «βαριοσκλαβωμένη νεολαία μας».
Με τέτοιου είδους εκ:δηλώσεις διανθίστηκε η μακροχρόνια ιστορία της Ζωσιμαίας που στάθηκε, για πολλές δεκαετίες, φάρος πνευματικός του Έθνους μας, φώτισε γενιές ολόκληρες Ελληνοπαίδων και μεταλαμπάδευσε τα πνευματικά αγαθά του προγονικού μας πολιτισμού.