Τριαντάφυλλος Σιούλης © Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων

εκτύπωση θέματος

Με το πέρασμα των χρόνων και την δημιουργία ή μετατροπή μεγάλων ναών σε δισυπόστατους ή τρισυπόστατους, με τα προσκυνητάρια αντιμετωπίστηκε κατά κάποιο τρόπο το πρόβλημα της τιμής των αγίων ή θρησκευτικών γεγονότων των ναών που είχαν κατεδαφιστεί.
Έτσι, μεταφέρουν τις τιμώμενες εικόνες τους στα τέμπλα μαζί με τις άλλες Δεσποτικές εικόνες ή προσαρμόζουν κατάλληλα προσκυνητάρια πάνω σʼ αυτά, όπως βλέπουμε για παράδειγμα στο ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Χρυσοβίτσας κ.ά. Αλλού προσαρμόζονται προσκυνητάρια στους πλάγιους τοίχους του ναού δίπλα στο τέμπλο ή ακόμη και στο πίσω μέρος των Δεσποτικών θρόνων, όπως βλέπουμε για παράδειγμα στο ναό Αγίας Παρασκευής Μετσόβου κ.α.
Παράλληλα, αρχίζουν να κατασκευάζονται ανεξάρτητα ξυλόγλυπτα έπιπλα στους ήδη υπάρχοντες ναούς υπό μορφή αναλογίων, με κεκλιμένο επίπεδο για να τοποθετούν σʼ αυτά την εικόνα του αγίου ή του θρησκευτικού γεγονότος στο οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός, προς έξαρσή τους.
Τα εντός των ναών λοιπόν μεταφερόμενα προσκυνητάρια ακολουθούν κυρίως δύο τύπους όσον αφορά την δομή τους, αυτά που έχουν το σχήμα στήλης ή ίσια και τα μοναστηριακού τύπου.
Τα ίσια προσκυνητάρια που έχουν το σχήμα στήλης καταλήγουν συνήθως σε αέτωμα και έχουν ποδιά (ή θωράκιο) στο κάτω μέρος. Σε ύψος περίπου ενός μέτρου είναι μόνιμα τοποθετημένη η εικόνα μεταξύ κιονίσκων ή ημικιονίσκων.
Τα μοναστηριακού τύπου έχουν τετράγωνη διατομή και σε ύψος ενός περίπου μέτρου φέρουν πλαγιαστό επίπεδο, στο οποίο τοποθετείται η εικόνα. Επάνω φέρει στέγαστρο, τον «ουρανό», που συνήθως καταλήγει σε κιβώριο με Σταυρό στην κορυφή του.
Ενδιάμεσος τύπος προσκυνηταριού είναι αυτός που μπροστά από την κάθετη σταθερή εικόνα, φέρει κατάλληλη θέση για την τοποθέτηση των εικόνων των εκάστοτε τιμώμενων αγίων ή γεγονότων. Το προστέγασμά τους προεξέχει αρκετά και δεν στηρίζεται σε τέσσερις κιονίσκους, αλλά στους δύο που συγκρατούν την μόνιμη εικόνα.
Όσον αφορά τη θέση τους και τον προσανατολισμό τους μέσα στο ναό, κανόνας είναι να βρίσκονται στο πίσω μέρος του κύριου ναού, δίπλα στην είσοδο και να έχει ο πιστός μέτωπο στραμμένο προς την Ανατολή όταν ασπάζεται την εικόνα που φέρει το προσκυνητάρι, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τις εικόνες των τέμπλων. Όμως ανάλογα με το μέγεθος του ναού ή το που βρίσκεται η είσοδός του, η θέση τους αλλάζει. Έτσι για παράδειγμα στους μικρούς ναούς βρίσκονται στο νάρθηκα, στους μεγάλους στο πίσω μέρος του κύριου ναού ή δυτικά, βόρεια ή νότια, ανάλογα με το που βρίσκεται η είσοδος του ναού.
Στην τοποθέτηση των προσκυνηταριών στο πίσω μέρος του κύριου ναού ή δίπλα στην είσοδο συνέτεινε και η παράδοση που δημιουργήθηκε με αφορμή τον ασπασμό του Ευαγγελίου τις Κυριακές από τους πιστούς μετά την ανάγνωση της εωθινής περικοπής. Αυτήν δηλαδή ακολουθούσε η έξοδος του ιερέα στον κύριο ναό, όπου γινόταν και ο ασπασμός του Ευαγγελίου από τους πιστούς. Αφού όμως οι πιστοί προσέρχονταν στο ναό μετά από την ανάγνωσή του, θεωρήθηκε σκόπιμο αυτό να τοποθετηθεί κάπου κοντά στην είσοδο του ναού πάνω στο προσκυνητάρι, ώστε ο ασπασμός να γίνεται έστω και αργότερα.
Τέλος, ανεξάρτητα τύπου, όσον αφορά την τεχνική τους εκτέλεση και τη διακόσμησή τους, αυτά συνήθως ακολουθούν τα τέμπλα, τους Δεσποτικούς θρόνους και τους άμβωνες, αφού κατασκευάζονται από τους ίδιους τεχνίτες, την ίδια περίπου εποχή, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Σπανιότερα έχουμε προσκυνητάρια μόνο με γραπτό διάκοσμο ή προσκυνητάρια κατασκευασμένα με την ένθετη τεχνική, όπως για παράδειγμα στο ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Διπόταμο Ζαγορίου, στο ναό Αγίου Δημητρίου Μοναστηρίου στα Σκόπια κ.α.

Σχετική Βιβλιογραφία