comitech

εκτύπωση θέματος

Σπουδαιότατα έργα έχουν χτίσει οι Ηπειρώτες μαστόροι της πέτρας στο διάβα των αιώνων. Αρχοντόσπιτα και απλά ταπεινά σπίτια, εκκλησιές μικρές και μεγάλες με επιβλητικά καμπαναριά, μοναστήρια, σχολεία, μύλους, λιοτρίβια, νεροτριβές, χάνια, βρύσες κ.ά.
Αλλά και γεφύρια μονότοξα ή πολύτοξα, μικρότερα ή μεγαλύτερα, χτισμένα κυρίως το 18ο και 19ο αιώνα, έργα φημισμένων Ηπειρωτών μαστόρων, αποτελούν καταπληκτικά αρχιτεκτονικά μνημεία, δείγματα μιας πλούσιας λαϊκής κληρονομιάς στον τομέα της τέχνης της πέτρας. Κατασκευές τέλειες, συμμετρικές, αρμονικά δεμένες με το τοπίο, σταθερές και ανθεκτικές στο χρόνο και στις πολύ δύσκολες καιρικές συνθήκες. Οι χτίστες και όταν ακόμα έγιναν πολλοί, γνώριζαν τέλεια την τέχνη τους. Γιατί τη δουλειά την μαθαίνανε από μικρά παιδιά και από την αρχή. Η προαγωγή σε κάθε βαθμίδα ήταν σταδιακή και κάτω από το άγρυπνο μάτι του πρωτομάστορα. Πέρα απ’ αυτό, επειδή έχτιζαν κατά ζευγάρια, ο έξω (ο καλύτερος) θα πρέπει να νοιαζόταν για το πώς χτίζει ο μέσα, γιατί έχτιζαν και έδεναν τον τοίχο μαζί.
Η ικανότητα του χτίστη δοκιμαζόταν και στις τρέχουσες κατασκευές και περισσότερο στα ψηλότερα σπίτια. Και ο απλός τοίχος για να χτιστεί καλά θέλει τέχνη, ιδίως στις διασταυρώσεις των μέσα και έξω λίθων: οι «μπατικές» πέτρες, που φτάνουν αρκετά πιο βαθειά από τη μέση του τοίχου, αλληλεπικαλύπτονται στις διαδοχικές στρώσεις, σα να σχηματίζεται μια κολώνα, ένα υποστύλωμα. Αυτά τα «δεσίματα» αυτές οι κολώνες, σε καλή δουλειά γινόταν ανά 1μ. ʼλλα δύσκολα σημεία ήταν οι «κολώνες» (οι στενοί λαμπάδες μεταξύ των παραθύρων), όταν ο τοίχος ήταν «βέργα» (δηλ. δεν δενόταν με άλλους κάθετους σ’ αυτόν), το τελευταίο «δέμα» ή «κούρσο», δηλαδή το ψηλό σημείο του τοίχου (γιατί οι πέτρες ανέβαιναν χέρι-χέρι με τους μαστόρους στην ίδια ανεμόσκαλα), ο προσδιορισμός της κλίσης της στέγης για τους αγράμματους και το «τσιβίκωμα» στο «πλάκιασμα» της στέγης. Πολλοί αγράμματοι μαστόροι είχαν αδυναμία στον υπολογισμό της κλίσης της στέγης, ενώ για τον πρωτομάστορα η «τσατή» ήταν «αέρα-παρασί» (= εύκολη δουλειά).
Πολλά από τα σπίτια, σύμφωνα και με την επιθυμία του ιδιοκτήτη, κοσμούσαν και με διάφορα λιθανάγλυπτα. Βρίσκονται στο νότιο τοίχο, στη «φάτσα», δεξιά και αριστερά από το τοξωτό υπέρυθρο της εξώπορτας. Ο σκοπός τους δεν ήταν μόνο να διακοσμήσουν το σπίτι ή να τονίσουν κάποιο στοιχείο του, αλλά άλλος, κυρίως συμβολικός. Έντονες ανάγλυφες μορφές ωοειδούς ανδρικού προσώπου, άγγελοι με τα φτερά ανοιγμένα, σταυροί, πουλιά με ανοιχτά φτερά. Το πρόσωπο είναι ο φύλακας άγγελος του σπιτιού. Ο σταυρός είναι καθαρά συμβολικό στοιχείο, αποτρεπτικό και φυλακτικό. Το πουλί είναι το περιστέρι, σύμβολο του καλού πνεύματος, σύμβολο ειρήνης.


Το μισοκατεστραμμένο γεφύρι της Μαυρόπετρας στην αρχή του χωριού Πουρνιά της περιοχής της Κόνιτσας σε παραπόταμο του Σαραντάπορου, χτισμένο το 1835, με τοιχογραφία του Ταξιάρχη να το συνοδεύει προστατευτικά σε ένα σημείο του βράχου. Το άνοιγμα του οξυκόρυφου τόξου είναι 20,2 μ. και το ύψος του 15 μ., ενώ το πλάτος του καταστρώματος, που είναι στρωμένο με καλντερίμι και έχει στηθαίο από κάθετες πέτρες, είναι 3 μ.

Το πέτρινο γεφύρι της Κλειδωνιάβιστας στον ποταμό Βοϊδομάτη, που ενώνει την Κόνιτσα με το Ζαγόρι, χτίστηκε το 1853 από γυναίκα (Μπαλκίζ Χανούμ του Μαλίκ Πασά). Το όνομά του πήρε από το σχεδόν εγκαταλειμμένο ορεινό χωριό της Κλειδονιάβιστας (η σημερινή ʼνω Κλειδωνιά). Πρόκειται για μονότοξο γεφύρι, το άνοιγμά του οποίου είναι 20 μ. και το ύψος του 9,15 μ. Το κατάστρωμά του είναι στρωμένο με καλντερίμι, έχει χαμηλό προστατευτικό στηθαίο από ασύμμετρες πέτρες, ενώ η εικόνα του προστάτη αγίου βρίσκονταν δεξιά του τοίχου σε μικρή τετράγωνη εσοχή.

Στην Κόνιτσα, στη χαράδρα του Αώου, υπάρχει το ομώνυμο μονότοξο γεφύρι, το ψηλότερο στην Ελλάδα, που χτίστηκε το 1870 από τον Πυρσογιαννίτη πρωτομάστορα Ζιώγα - Φρόντζο, με τη συμμετοχή συνεργείου 80 ατόμων και για τα δεδομένα της εποχής θεωρήθηκε πραγματικό θαύμα. Το κατάστρωμα αποτελείται από πλατύσκαλα με καλντερίμι, ενώ το άνοιγμά του περίπου 36 μ. και το ύψος του υπερβαίνει τα 20 μ. Σώζεται ακόμη η μικρή καμπάνα που σήμαινε τις επικίνδυνες στιγμές και η ταπεινή κόγχη με τον προστάτη άγιο.

Είναι αλήθεια ότι τουλάχιστο στην περιοχή της Κόνιτσας αυξήθηκε σιγά-σιγά κατά πολύ ο αριθμός των μαστόρων. Στα φτωχά και ακατάλληλα για γεωργία εδάφη των ορεινών αυτών χωριών σχεδόν όλοι οι άντρες κατέφυγαν στη μαστορική, σαν την προσφορότερη διέξοδο για βιοπορισμό. Πρέπει να μαθήτευσαν αρχικά σε Βουρμπιανίτες και Πυρσογιαννίτες. Εκεί ίσως ή από μαθητές τους μαθήτευσαν και οι Τζουμερκιώτες, αφού απ’ όλους τους Ηπειρώτες μαστόρους θεωρούνται τα δυο αυτά χωριά τα παλιότερα μαστοροχώρια. Πολλοί μαστόροι και σήμερα ακόμα παραδέχονται την πρωτοπορία των δυο αυτών χωριών και τη μαθητεία τους εκεί, ενώ στο Κεράσοβο μερικοί λένε πως οι δάσκαλοί τους είναι οι Ζουπανιώτες, που χτίσαν την εκκλησία στο χωριό τους στα 1812. Η σε παλιότερους χρόνους ενασχόληση των μαστόρων και με τη γεωργία σώζεται και σε σημερινές διηγήσεις: «τα παλιά τα χρόνια τα χωράφια τα δούλευαν οι άντρες», και έφευγαν το φθινόπωρο για να χτίσουν. Σε μια εκκλησία στο Λουζέτσι Κατσανοχωρίων, σώζεται κτητορική πλάκα: «εν έτει 1800 Γεναρήου 8», που σημαίνει ότι το χτίσιμο των τοίχων τέλειωνε στην καρδιά του χειμώνα, αφού οι κτητορικές πλάκες τοποθετούνται ψηλά, λίγο κάτω από το γείσο.

Η φήμη τους τους ακολουθούσε παντού. Σώζονται μερικά ονόματα μαστόρων σε αρχοντικά κυρίως, γεγονός που φανερώνει ότι περιποιούσε τιμή στον ιδιοκτήτη η κατασκευή του αρχοντικού του από φημισμένο μάστορα. Σε ένα αρχοντικό της Σιάτιστας και σε υαλόφραχτη φωτιστική θυρίδα διαβάζουμε την επιγραφή: «Αν ρωτάτε άρχοντες, ποιος μάστορας το έχτισε, Νάκος τ’ όνομα απ’ την Κόνιτσα». Αυτό δείχνει ότι οι ίδιοι οι μαστόροι είχαν επίγνωση της αξίας και της τελειότητας των έργων τους με τα οποία έχουν κοσμήσει όλο τον ελληνικό χώρο και όλη τη Βαλκανική χερσόνησο. Ο Ίων. Δραγούμης λέει μια μεγάλη αλήθεια: «Ο μέλλων να δημιουργήσει νεοελληνική αρχιτεκτονικήν ας ρωτήσει τους καλφάδες, ας συμβουλευτεί πρώτα αυτούς, που στα χωριά και το σχέδιο δίνουν και χτίζουν σπίτια, ας τους ρωτήσει και με ποιο τρόπο χτίζουν κι έπειτα ας προσπαθήσει να τελειοποιήσει την τέχνη τους».