comitech

εκτύπωση θέματος

Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να παρουσιαστούν αναλυτικά 1) τα υλικά και η επεξεργασία για την παρασκευή νήματος, 2) τα εργαλεία και τα σύνεργα για την ύφανση, 3) η ύφανση και οι διαδικασίες μετά από αυτή, και τέλος 4) μία προσέγγιση στο κόστος και στις τιμές του τελικού προϊόντος.
Από την νεολιθική εποχή στην υφαντική χρησιμοποιήθηκαν φυτικές ή ζωικές ίνες. Το 1883 άρχισε και η χρήση τεχνητών ινών που χωρίζονται σε ίνες αναγεννημένες π.χ. ρεγιόν, βισκόζι και ίνες βιομηχανικά επεξεργασμένες όπως το νάυλον, η τρεβήρα κ.ά. απλές οργανικές ενώσεις της χημείας.
Η πιο κοινή ζωική ίνα στην Ελλάδα είναι το μαλλί και κυρίως το προβατίσιο. Είναι μία από τις πιο βασικές πρώτες ύλες της υφαντικής. Κέντρα επεξεργασίας μαλλιού είναι γνωστά από πολύ παλιά 2000 π.Χ. στην Συρία, Παλαιστίνη και Αίγυπτο. Στην κλασσική Ελλάδα ο βουκολικός χαρακτήρας της ζωής των ανθρώπων έδωσε στο μαλλί σημαντική θέση.
Αλλά και στην νεοελληνική εποχή το μαλλί αποτελεί την κύρια πρώτη ύλη της κατ’ οίκον υφαντικής. Γι’ αυτό ιδιαίτερη σημασία δινόταν στην παραγωγή καλής ποιότητας μαλλιού που εξαρτιόταν από τις κλιματολογικές συνθήκες, το έδαφος, το νερό, από τις ράτσες των προβάτων ενώ πολλές φορές προχωρούσαν σε διασταύρωση ποικιλιών με απώτερο σκοπό την επίτευξη καλύτερης ποιότητας μαλλιού.
Ο κούρος, δηλαδή το κούρεμα των προβάτων, είναι μία σκληρή εργασία γιατί το μαλλί των προβάτων όπως άλλωστε και των κατσικιών είναι ποτισμένο με λίπος (σαργιά) έτσι ώστε το ψαλίδι, που είναι το βασικό εργαλείο να μην μπορεί εύκολα να εισχωρήσει στα μαλλιά. Για να κουρέψει κάποιος τα ζώα πρέπει να ξέρει την τεχνική και φυσικά να έχει σωματική δύναμη.
Ο χρόνος του κούρου είναι συγκεκριμένος: τέλη Μαρτίου ή αρχές Απριλίου κουλουκρίζουν ή κωλοκουρεύουν τα πρόβατα, κουρεύουν δηλαδή τους μηρούς, το στήθος και την κοιλιά των ζώων. Το μαλλί αυτό είναι κοντόϊνο και κατώτερης ποιότητας και ονομάζεται κουλόκρα ή κοιλόμαλλο. Με αυτό τον τρόπο ανακουφίζουν το ζώο από την ζέστη και τα παράσιτα αφαιρώντας το πυκνό του τρίχωμα. Το καλό μαλλί βγαίνει από τον τακτικό κούρο που γίνεται το Μάιο. Τα μαλλιά αυτά είναι μακρόινα και λέγονται μαΐσια. Από αυτά βγαίνει η σούμα ή λαγάρα. Η φροντίδα του κοπαδιού και η όσο το δυνατόν καλύτερη διατήρησή του, όπως και ο κούρος ήταν κατεξοχήν αντρική δουλειά.
το γνέσιμο, διαδικασία με την οποία το μαλλί μετατρέπεται σε νήμα. Για το γνέσιμο χρησιμοποιείται η ρόκα η οποία στερεώνεται στον γοφό της γνέστρας ή κάτω από την μασχάλη. Εκτός της ρόκας απαντάται και το τσικρίκι. Το τσικρίκι είναι ένα ξύλινο εργαλείο η χρήση του οποίου γενικεύθηκε τον 19ο αιώνα και αντικατέστησε τον οριζόντιο τρόπο γνεσίματος της ρόκας. Πρόκειται για απλή μορφή κυλίνδρου με αύλακα όπου τυλίγεται το διασταυρωμένο νήμα.
Η γυναίκα που γνέθει τραβά λίγες ίνες μαλλιού, το στρίβει με τα δάκτυλα της και δένει την άκρη αυτού στο αδράχτι, κάνοντας μία θηλιά στο επάνω μέρος του αδραχτιού όπου υπάρχει η κόκα. Στρίβοντας το αδράχτι σαν σβούρα από αριστερά προς τα δεξιά, όταν το αδράχτι γεμίσει τόσο ώστε να δυσκολεύεται στο γύρισμά του, βγάζουν την θηλιά από την κόκα, το γνεσμένο νήμα τυλίγεται στο αδράχτι και ξανακάνουν τη θηλιά. Το μαλλί γνέθεται δεξιόστροφα και ονομάζεται δεξί ή Ζ.
Για τα κοντότριχα μαλλιά χρησιμοποιείται η δρούγα, την οποία κρατά η γνέστρα στο χέρι και στρίβοντας την από δεξιά προς τα δεξιά. Το διάστημα που φτάνει το χέρι σε ένα άπλωμα λέγεται απλωσιά. Μετά από κάθε απλωσιά το νήμα μαζεύεται στην δρούγα. Το μαλλί γνέθεται αριστερόστροφα και ονομάζεται αριστερό ή S.
Κατά την ύφανση χρησιμοποιούνται νήματα με διαφορετικό στρίψιμο στο στημόνι και στο υφάδι γιατί με αυτό τον τρόπο το υφαντό φουσκώνει, γίνεται πιο ανθεκτικό και πιο αφράτο.
Ένας ακόμη τρόπος γνεσίματος είναι με την σβίγα. Το μαλλί δένεται στην ρίζα της ατράκτου της σβίγας ή στον πλάνο. Η τουλούπα του μαλλιού τοποθετείται στην ποδιά της κλώστρας. Το μαλλί δένεται στην αρχή με θηλιά στην άτρακτο. Με το δεξί χέρι γίνεται το γύρισμα του στροφάλου ενώ με το αριστερό ελέγχεται το τάισμα του νήματος που στρίβεται οριζόντια. Με την σβίγα μπορούν να στριφθούν και δύο νήματα μαζί.
Νήματα φυτικής προέλευσης
Βαμβάκι: το βαμβάκι είναι το πιο συνηθισμένο νήμα φυτικής προέλευσης. Η καλλιέργεια, η συγκομιδή και η κατεργασία του βαμβακιού γινόταν στο χέρι. Στο νομό Ιωαννίνων δεν καλλιεργούνταν συστηματικά βαμβάκι και αυτό γιατί δεν ευνοούνταν από το ορεινό έδαφος της περιοχής. Στον Νομό Ιωαννίνων το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο υλικό ήταν το μαλλί δεδομένου ότι η κτηνοτροφία ήταν η κύρια ασχολία του πληθυσμού άρρηκτα συνδεδεμένη με το ορεινό της Ηπείρου.