Δρ. Ιωάννης Τσιουρής

εκτύπωση θέματος

Η περιοχή των Ιωαννίνων είναι ένας χώρος μεστός από ιστορικά γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις, άμεσα συνδεδεμένος με τις τύχες του Ελληνισμού.
Η ίδρυση των Ιωαννίνων ανάγεται στη βυζαντινή περίοδο και κτίσθηκαν σε μία καίρια γεωγραφική θέση, δίπλα στην ομώνυμη λίμνη, σε μία μικρή χερσόνησο αποτελούμενη από δύο βραχώδεις εξάρσεις, όπου και το σημερινό κάστρο. Από την πρώτη στιγμή της ιδρύσεως της πόλης, αυτή απετέλεσε το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της περιοχής, χωρίς, όμως, να αποκτήσει αμέσως την ιδιαίτερη σημασία που έλαβε με την πάροδο του χρόνου.
Από τις πρώτες σημαντικές στιγμές είναι η κατάληψη της πόλης από τον Νορμανδό Βοημούνδο επί βασιλείας Αλεξίου Κομνηνού, κατά τη διάρκεια των βυζαντινο – νορμανδικών πολέμων. Στη συνέχεια η πόλη ανακαταλήφθηκε από τους βυζαντινούς και συνεχίζει την πορεία της μέχρι και το 1204, έτος της πρώτης ʼλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους.
Είναι η εποχή που δίνει την ευκαιρία στην Ήπειρο να αναδειχθεί σε προστάτη και φορέα της Ελληνικής ταυτότητας, καθώς ένας νεαρός στρατηγός, ο Μιχαήλ Δούκας, δημιουργεί εκεί ένα κράτος, που στο απόγειο της δύναμής του επιζητά, αν και τελικά αποτυγχάνει, να ανακαταλάβει την Πόλη και να ανασυστήσει την Αυτοκρατορία. Είναι η εποχή μίας νέας δυναμικής, η οποία οφείλεται και στις αριστοκρατικές οικογένειες που καταφεύγουν εκεί, και οι περισσότερες από τις οποίες διαμένουν στα Ιωάννινα. Ονόματα, όπως Φιλανθρωπινοί, Στρατηγόπουλοι, Αψαράδες κ.α. θα κυριαρχήσουν στην πολιτική, οικονομική, πνευματική και καλλιτεχνική ζωή του τόπου και της πόλης στους επόμενους αιώνες.
Το κράτος αυτό, γνωστό στη βιβλιογραφία και ως «Δεσποτάτο της Ηπείρου», εκτεινόταν σε ολόκληρη την τότε Ήπειρο και είχε ως κέντρο διοίκησης την ʼρτα και τα Ιωάννινα.
Μέσα από ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν σε άμεση επαφή (πολιτική, οικονομική, πολιτιστική) με τη Δύση, κυβερνήθηκε τόσο από βυζαντινούς, όσο και από εξελληνισμένους Σέρβους και Δυτικούς, στο όνομα, συνήθως, του Βυζαντινού Αυτοκράτορα.
Το τέλος της αυτόνομης αυτής πορείας ήρθε το 1430, με την παράδοση των Ιωαννίνων στους Τούρκους (9 Οκτωβρίου). Επρόκειτο για μία απόφαση των ντόπιων να μην αντισταθούν στον στρατιωτικά πανίσχυρο εισβολέα, η οποία και σφράγισε την μετέπειτα πορεία της πόλης, καθώς οι κάτοικοί της απέκτησαν πολλά προνόμια, τα οποία τους εξασφάλισαν πολύ καλές συνθήκες διαβίωσης, κίνησης και ανάπτυξης. Το παρ’ ολίγον τέλος της πορείας αυτής έγινε το 1611, με την επανάσταση του Διονυσίου του «Σκυλοσόφου», οπότε και η πόλη λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε από τους Τούρκους και οι εντός του κάστρου χριστιανοί εκδιώχθηκαν από αυτό. Η τραγωδία αυτή, επηρέασε μεν την πόλη των Ιωαννίνων και την ευρύτερη περιοχή αλλά για λίγο.
Το β' μισό του 17ου αιώνα και ολόκληρος ο 18ος χαρακτηρίζεται από μία ανάπτυξη με διακυμάνσεις. Επιπλέον, ειδικά η πόλη των Ιωαννίνων αλλά και κωμοπόλεις, όπως το Μέτσοβο, έρχεται σε επαφή με τη Δύση μέσα από τις εμπορικές σχέσεις και τους ξενιτεμένους εμπόρους.
Στα τέλη του 18ου αιώνα (1788) αναλαμβάνει τη διοίκηση του πασαλικίου των Ιωαννίνων μία εξαιρετικά φιλόδοξη και ικανή προσωπικότητα, ο Αλή Τεπελενλής, γνωστότερος στην ιστορία ως Αλή Πασάς. Αφού οργάνωσε το Πασαλίκι και δημιούργησε τις προϋποθέσεις μίας έννομης πολιτείας – έννομης για τα δεδομένα της εποχής και βέβαια όχι για τον ίδιο – παρατηρήθηκε μία ανάπτυξη πρωτόγνωρη για τα μέχρι τότε δεδομένα. Τα Ιωάννινα αποτελούν όχι πια μόνο το διοικητικό, οικονομικό και πνευματικό κέντρο μιας ευρύτερης περιοχής αλλά και ένα από τα σημαντικότερα των Βαλκανίων, με αποτέλεσμα να υπάρχουν στην πόλη ακόμη και Προξενεία των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής. Ο πληθυσμός της πόλης φθάνει τις 30.000 κατοίκους από τους οποίους το 80% είναι Έλληνες. Η οικονομική ανάκαμψη και ανάπτυξη, αλλά και η πνευματική άνθηση των Ιωαννίνων και της ευρύτερης περιοχής φθάνουν στην κορύφωσή τους την περίοδο του Αλή Πασά. Παράλληλα αναπτύσσονται και άλλα κέντρα, μικρότερης εμβέλειας αλλά μεγάλης σπουδαιότητας, όπως, το Μέτσοβο, οι Καλλαρύτες, το Συρράκο και τα Ζαγόρια.
Όμως, η επανάστασή του ενάντια στην Υψηλή Πύλη και ο πόλεμος που επακολούθησε (1820 – 1822) οδήγησαν στην κάμψη μίας μακραίωνης πορείας.
Ωστόσο, οι εσωτερικές δυνάμεις της γιαννιώτικης κοινωνίας επέδειξαν εκείνες τις αντοχές και τις ικανότητες, οι οποίες βοήθησαν να επιβιώσουν μετά την αιματηρή καταστολή της αποστασίας του Αλή Πασά.
Η ζωή ήδη στα 1830 σταθεροποιείται και αναδιοργανώνεται. Τα Ιωάννινα αποτελούν πάλι το κέντρο μιας ευρύτερης περιοχής αλλά όχι πια με τη λάμψη των προηγούμενων χρόνων. Το 1864 το Πασαλίκι παύει να υφίσταται και αντικαθίσταται από το Βιλαέτι Ιωαννίνων. Η οικονομική ανάκαμψη, το σύστημα των συντεχνιών, οι εμπορικές σχέσεις με το εξωτερικό και η ίδρυση Σχολών δημιουργούν μία δυναμική ανάπτυξης στην τοπική κοινωνία.
Με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων το 1913, ολοκληρώνεται μία μακραίωνη πορεία των Ιωαννίνων και της ευρύτερης περιοχής τους.
Από το 1913 μέχρι και σήμερα τα Ιωάννινα αποτελούν το οικονομικό κέντρο του ομώνυμου νομού. Η ανθηρή οικονομική κατάσταση, σε συνδυασμό με την πνευματική άνθηση και την ύπαρξη του Πανεπιστημίου δημιουργούν ένα οικονομικό και πνευματικό κέντρο, το οποίο συνεχίζει την παράδοση αιώνων.