Αρχείο Ελληνικού Χορού © Αρχείο Ελληνικού Χορού

εκτύπωση θέματος

Ο Γάμος ήταν και εξακολουθεί να είναι ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στη ζωή του ανθρώπου, γιατί αποτελεί ως διαβατήριο έθιμο την αρχή μιας καινούριας ζωής, όπου ενσαρκώνονται τα όνειρα και οι ελπίδες του για τη δημιουργία μιας νέας οικογένειας.
Για τον λόγο αυτό στην εθιμική του διαδικασία καταβάλλονταν κάθε προσπάθεια από τις οικογένειες και το συγγενικό περιβάλλον ώστε να τελεστεί με λαμπρότητα, μεγαλοπρέπεια και χαρά.
Η εθιμοτυπική αυτή διαδικασία στηρίζονταν σε συγκεκριμένο τελετουργικό που ήταν γεμάτο συμβολισμούς και είχε σκοπό να εξασφαλίσει στους νεόνυμφους υγεία, μακροζωία, ευγονία και ταυτόχρονα να περιορίσει τις αρνητικές επιρροές του κακού.
Ο γάμος ήταν η αφορμή για ψυχαγωγία, γλέντι, τραγούδι και χορό.
Στην πατριαρχική παραδοσιακή οικογένεια, ρυθμιστής της τύχης των παιδιών ήταν ο πατέρας που συχνά μόνος του ή με την μεσολάβηση προξενητάδων διάλεγε των σύντροφο της ζωής τους.
Γνώμονας της όποιας επιλογής ήταν η εξασφάλιση της ευτυχίας του παιδιού του.
Τα περισσότερα συνοικέσια γίνονταν τις ημέρες των πανηγυριών, όπου απαλλαγμένοι από τις καθημερινές δουλειές είχαν την ευκαιρία να ανταμώσουν όλοι μαζί και να παρατηρήσουν στην διάρκεια του χορού τα άτομα που τους ενδιέφεραν.
Όταν το προξενιό κατέληγε σε συμφωνία, οι γονείς μεταξύ τους κανόνιζαν τα της προίκας και επικύρωναν την συμφωνία τους ορίζοντας τον αρραβώνα ή και το γάμο.
Ο αρραβώνας σπάνια συνοδεύονταν από χορό.


Ο χορός και το τραγούδι στη διαδικασία του γάμου

Η εβδομάδα» πριν την Κυριακή του γάμου συνοδεύεται από μια σειρά δραστηριότητες και προετοιμασίες που σχετίζονται με το μάζεμα των ξύλων, τα προζύμια, την προετοιμασία και το ζύμωμα των ψωμιών, την πρόσκληση του κουμπάρου με κουλούρα και γλυκά, των συγγενών και όλης της κοινότητας στο γάμο, με την προετοιμασία της έκθεσης και της μεταφοράς των προικιών στο σπίτι του γαμπρού.
Η κυριαρχία όμως του χορευτικού γεγονότος ξεκινά στο τέλος της εβδομάδας το απόγευμα της παραμονή του Γάμου, στο αποχαιρετιστήριο γλέντι που διοργανώνεται στο σπίτι του Γαμπρού καθώς και στης νύφης με ξεχωριστές κομπανίες.
Κορύφωση της γαμήλιας διαδικασίας αποτελεί η ημέρα της στέψης, η Κυριακή.


Πριν την τελετή «ο αποχωρισμός»

Το τραγούδι στο σπίτι του γαμπρού και τα όργανα δεν σταματούν καθώς στολίζουν το φλάμπουρο -το μπαϊράκι του γάμου- και ξυρίζουν με την καθιερωμένη τελετουργία τον Γαμπρό.
Με τη συνοδεία των οργάνων πηγαίνουν να πάρουν τον κουμπάρο. Στο σπίτι του κουμπάρου στήνεται σύντομος χορός, που συνεχίζεται στο σπίτι του γαμπρού.
Παράλληλα στο σπίτι της νύφης, οι συγγενείς και οι φίλες της, μετά «το λούσιμο» «την αρματώνουν», και με τραγούδια την στολίζουν. Σύντομα, ξεκινά ο αποχαιρετιστήριος χορός στο σπίτι της νύφης.
Ακούγονται συγκινητικά τραγούδια και η νύφη χορεύει με όλους τους αγαπημένους και τους συγγενείς της.
«Το ψίκι» του γαμπρού και ο κουμπάρος με τα όργανα και τραγούδια καταφθάνουν στο σπίτι της νύφης. Φορτώνουν τα προικιά με την εθιμοτυπική διαδικασία(1) , συμμετέχουν και αυτοί για λίγο στο χορό πριν «σύρουν» τη νύφη έξω από το σπίτι για να ξεκινήσουν οι δυο οικογένειες μαζί προς την εκκλησία.



Η πομπή προς την εκκλησία και η τελετή

Στο δρόμο, με το «μπαϊράκι» και την κουλούρα του γάμου να προηγούνται, χορεύονται δρομικοί χοροί και ακούγονται πολλά γαμήλια τραγούδια. Ενώ οι μελλόνυμφοι πλαισιωμένοι από τους γονείς και τα αδέλφια και ακολουθούμενοι από τους συγγενείς και τους φίλους τους κατευθύνονται προς την εκκλησία για το μυστήριο(2).


Μετά την τελετή: Υποδοχή από την πεθερά- Γαμήλιο γλέντι-Πιστροφιά

Μετά το μυστήριο στην πλατεία του χωριού, χορεύουν ορισμένους χορούς(3) που «σέρνει» κατά σειρά ανάλογα με τα ιδιαίτερα τοπικά έθιμα, ο κουμπάρος, ο Γαμπρός, ο πεθερός
Μετά την τελετουργική υποδοχή της νύφης από την πεθερά και το δώρισμα της νύφης, κορυφώνεται το γαμήλιο γλέντι με την κυριαρχία των συγγενών του Γαμπρού στον χορευτικό κύκλο.
Τα γαμήλια έθιμα ολοκληρώνονται με την επίσκεψη της νύφης στη Βρύση και την επίσκεψη την επόμενη συνήθως Κυριακή στο πατρικό της, «Τα πιστρόφια».
Οι χοροί που χορεύονται στο γάμο είναι απλοί και τελετουργικοί. Πρέπει «για το καλό» να χορευτούν από τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα των γαμήλιων εθίμων, (Κουμπάρος, Γαμπρός, Νύφη, Συμπέθεροι), συγκεκριμένα τραγούδια, με συγκεκριμένη εθιμοτυπική τάξη. Χορεύονται χοροί στα δύο, στα τρία, συρτοί και τσάμικα. Από τα συνοδευτικά τραγούδια, πολλά είναι συγκεκριμένα και αναφέρονται ή είναι σχετικά με τα γεγονότα που διαδραματίζονται στη διάρκεια της γαμήλιας διαδικασίας.

Στο χορό μετά τη στέψη, η χορευτική διάταξη αποτυπώνει την οικογενειακή και συγγενική ιεραρχία, τον προεξάρχοντα ρόλο του κουμπάρου, τον ισχυρό ρόλο του πεθερού και της πεθεράς της νύφης καθώς και τον υποδεέστερο ρόλο των γυναικών αλλά και των συγγενών της νύφης, έναντι των συγγενών του γαμπρού(4).


1. Σε πολλά χωριά τα προικιά τα έπαιρναν μια από της προηγούμενες του γάμου ημέρες, συνήθως την Πέμπτη

2. Παλιότερα η τελετή του αρραβώνα και του γάμου τελούνταν στο σπίτι της νύφης.

3. Παρουσιάζουν το ζευγάρι στο δημόσιο αυτό χορό όπου χορεύονταν συνήθως μονός αριθμός χορών, που θεωρείται σημαδιακός και καλότυχος

4. Παλιότερα όταν ο Γάμος τελούνταν στο σπίτι της Νύφης, οι γονείς της νύφης δεν συμμετείχαν στο γλέντι μετά τη στέψη




ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ

ΞΥΠΝΑ ΠΕΡΔΙΚΟΜΑΤΑ ΜΟΥ ( ΤΣΑΜΙΚΟ)

Ξυπνά περδικομάτα μου, πω πω
κι ηρθά στο μαχαλά σου,
χρυσά πλεξιούδια σου 'φερα, πω πω
να πλέξεις τα μαλλιά σου.
Ξυπνά να ανάψεις τη φωτιά, πω πω
να σβήσεις το λυχνάρι,
γιατί ήρθε νιος που σ' αγαπάει, πω πω
και θέλει να σε πάρει


ΑΣΠΡΗ ΛΑΜΠΑΔΑ ΚΑΙΓΕΤΑΙ (στα δυο)

ʼσπρη λαμπάδα καίγεται στους κάμπους και δεν λιώνει,
μωρέ στους κάμπους και δεν λιώνει

Έτσι αγαπάει ο νιος την νια και δεν το φανερώνει,
μωρέ και δεν το φανερώνει,
έτσι σ’ αγάπησα και εγώ λαμπάδα μου γραμμένη,
μωρέ λαμπάδα μου γραμμένη
και σε έχω πάντα στην καρδιά μικρή μου χαϊδεμένη,
μωρέ μικρή μου χαϊδεμένη.
Είσαι μικρή και όμορφη σαν ήλιος σαν φεγγάρι,
μωρέ σαν ήλιος σαν φεγγάρι,
παρακαλάω τον θεό να γίνουμε ζευγάρι,
μωρέ να γίνουμε ζευγάρι



ΣΤΑ ΠΡΟΖΥΜΙΑ(1)

ΔΑΣΙΑ-ΔΑΣΙΑ ΤΑ ΚΟΣΚΙΝΑ

Δασιά-δασιά είναι τα κόσκινα κι αφράτα τα προζύμια,
ζυμώστε νιες, ζυμώστε νιοι, την κλούρα να χαρούμε,
να φκιάσει η νύφη το ψωμί να φαν οι καλεσμένοι,
να φάει το συμπεθεριακό που θα βρεθεί στο γάμο.


ΕΥΧΗΣΟΥ ΜΕ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ

- Ευχήσου με, πατέρα μου, τώρα στα πρώτα κόσκινα.
- Με την ευχή, παιδάκι μου, καλά να γίνει ο γάμος.
- Ευχήσου με, μανούλα μου, τώρα στα πρώτα κόσκινα.
- Με την ευχή, παιδάκι μου, τώρα στα πρώτα κόσκινα.
- Ευχήστε με, αδελφάκια μου, τώρα στα πρώτα κόσκινα.
- Με την ευχή, αδελφούλα μας, τώρα στα πρώτα κόσκινα.

…Εύχονται όλοι οι συγγενείς και κλείνει το τραγούδι


…Ευχήστε με, βρε χωριανοί και όλα τα βιλαέτια.
-Με την ευχή νυφούλα μας, τώρα στα πρώτα κόσκινα.

…Η αντίστοιχα στο σπίτι του Γαμπρού.
…Με την ευχή γαμπρούλη μας, τώρα στα πρώτα κόσκινα.


ΠΟΙΟΣ ΤΗ ΦΚΙΑΝΕΙ ΤΗΝ ΚΟΥΛΟΥΡΑ

Ποιος τη φκιάνει την κλούρα και τη ροδοκοκκινίζει, μήλα, ρόιδα τη γεμίζει;
Ο πατέρας μου τη φκιάνει και τη ροδοκοκκινίζει, μήλα, ρόιδα τη γεμίζει.
Η μανούλα μου τη φκιάνει και τη ροδοκοκκινίζει, μήλα, ρόιδα τη γεμίζει.
Τ' αδελφάκια μου τη φκιάνουν και τη ροδοκοκκινίζει, μήλα, ρόιδα τη γεμίζει.

ΣΤΑ ΠΡΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ

Σήμερα, μάνα μ' δεν μπορώ,
Σήμερα, μάνα μ', δεν μπορώ, εβάρυνε η καρδιά μου,
Τι σού 'κανα, μανούλα μου, και μου χωρίζεις τα ρούχα μου;
-'Ήρθε ο καιρός σου, κόρη μου, τα ρούχα να διπλώσεις,
με την ευχή μου, κόρη μου, καλά να πας στο σπίτι, να βρεις καινούργια γονικά, κουνιάδες και κουνιάδους, να βρεις γειτόνους χωριανούς την πόρτα να σ' ανοίγουν και στο πλευρό σου νά 'ρχονται, αν τύχει κακιά η ώρα.
-'Έλα, μανούλα μου, γλυκιά και δος μου τα προικιά μου,
τ' άσπρα, τα μεταξωτά, με τα χρυσά κεντiδια,
την κεντητή μου την ποδιά και τα χρυσαφικά μου



Ευχήσου με, μανούλα μου, τα ρούχα να διπλώσω.
- Ευχή νά 'χεις, παιδάκι μου, τα ρούχα να διπλώσεις
και στο καινούργιο σπίτι σου για πάντα να ριζώσεις
Ευχήσου με, πατέρα μου……..
Ευχήσου με, αδελφούλη μου,………
(Ακολουθούν οι ευχές των άλλων συγγενών και καλεσμένων)



ΔΙΣΤΙΧΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΥΦΗ

Απ' όλα τ' άστρια τ' ουρανού ένα είν' οπού σου μοιάζει,
ένα που βγαίνει την αυγή, όταν γλυκοχαράζει.
Εις το σκαμνί που κάθησες, ξηρά ήτανε τα ξύλα,
κι από την ομορφάδα σου ανθούν και βγάζουνε και φύλλα,

Όταν σ' εγέννα η μάνα σου, είχαν τ' αλάφια σκόλη
και σού 'δωκαν την ομορφιά οι δώδεκα αποστόλοι.


Αγγέλοι από τους ουρανούς με προσταγή Κυρίου,
κατέβηκαν και σού 'δωκαν τη λάμψη του ηλίου.


ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ (στα τρία)

Αχ σήμερα (ν) άσπρος ουρανός
αχ σήμερα (ν) άσπρη μέρα,
αχ σήμερα στιφανώνιτι
άι αϊτός την περιστέ(νε)ρα.
Αχ ποιος ήταν ο προξενιτής
αχ που να 'χε φάει κανέ(νε)λλα
αχ προξενέβι χρυσόν αϊτό
κι αργυροπεριστέρα




ΣΤΟ ΞΥΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ


Σήμερα νιος ξυρίζεται, σήμερα μπαρμπερίζεται.
Γαμπρέ μ', σου πρέπει ξύρισμα, με γεια σου με χαρά σου
και στα γεννησούρια σου με γιο, να χαίρεται η καρδιά σου.
Για σπούδιαξε, μπαρμπέρη μου, για σπούδιαξε τα χέρια σου,
γιατί έχω δρόμο μακρινό, γιοφύρια να περάσω εγώ.



ΣΤΟ ΓΑΜΗΛΙΟ ΤΡΑΠΕΖΙ
ΤΡΩΤΕ ΓΙΑ ΝΑ ΠΙΝΟΥΜΕ (στα δυο)

ʼιντε τρώτε για να πίνουμε μωρέ παιδιά
Τρώτε για να πίνουμε μωρέ ντολπέρια μου
ʼιντε κι αν δεν μας τη δώσουνε μωρέ παιδιά
Πόλεμο θα στίσουμε μωρέ ντολπέρια μου


1. Δημ. Ράπτη «Τα δημοτικά τραγούδια περιοχής Φαναρίου Πρέβεζας» «Πρεβεζάνικα Χρονικά», έτος 6ο, περίοδος Β, τεύχος 24, Πρέβεζα, 1990, σελ. 95-105