Αρχείο Ελληνικού Χορού © Αρχείο Ελληνικού Χορού

εκτύπωση θέματος

Χορός στα τρία(1)

Μικτός κυκλικός χορός που χορεύεται σε ολόκληρη την Ήπειρο σε 2σημο, 3σημο, 4σημο ή 6σημο ρυθμό(2). Ο χορός παρουσιάζεται ως ομοιογενής αλυσιδωτή χορευτική φόρμα. Λέγεται χορός στα Tρία, επειδή ο λαός μετρούσε μόνο τα τρία βήματα προς την φορά του κύκλου και όχι τα επί τόπου και συναντάται σ’ όλες σχεδόν τις περιοχές της Ελλάδας

Η λαβή των χεριών είναι με λυγισμένους τους αγκώνες. Παλαιότερα η λαβή στις γυναίκες ήταν με τα χέρια κάτω. Σήμερα το βλέπουμε μόνο στις ηλικιωμένες.
Χορεύονταν, όπως και σήμερα, σε όλες τις χορευτικές περιστάσεις, σε αργό τέμπο και με απλά βήματα σε έναν κύκλο, με τους άνδρες να προηγούνται και τις γυναίκες να ακολουθούν, ή σε διπλοκάγκελο σχήμα (συνήθως άνδρες στον εξωτερικό κύκλο - γυναίκες στον εσωτερικό).

Ο τρόπος όμως εκτέλεσης διέφερε ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Τα βήματα των γυναικών ήταν πιο στρωτά και μικρά κι εκτελούνταν σ’ ολόκληρο το πέλμα και χωρίς σχεδόν άρσεις στα επί τόπου βήματα .
Επίσης δεν υπήρχαν για τις γυναίκες περιθώρια αυτοσχεδιασμού και σε ορισμένες περιστάσεις πχ χορός της νύφης στον Γάμο(3) τα βήματα έπρεπε να ακολουθούνται αυστηρά.
Τον συναντάμε με τα παρακάτω πιο προσφιλή συνοδευτικά τραγούδια και τις μελωδίες τους(4):

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΟΥ ΚΟΥΚΛΩΤΗ (ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ),
ΚΟΝΤΟΥΛΑ ΛΕΜΟΝΙΑ,
ΠΑΠΠΑΣ ΒΑΡΕΙ ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΡΑ,
ΑΦΗΝΩ ΓΕΙΑ ΣΤΙΣ ΟΜΟΡΦΕΣ,
ΣΤΟΥ ΠΑΠΠΑ ΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΙΑ,
ΣΑΝ ΠΑΠΙΑ ΧΗΝΑ ΠΕΡΠΑΤΕΙΣ,
ΔΕΛΗ ΠΑΠΑ ΛΕΒΕΝΤΗ,
ΓΙΑΝΝΗ ΜΟΥ ΤΟ ΜΑΝΤΗΛΙ ΣΟΥ,
ΔΟΝΤΙΑ ΠΥΚΝΑ,
ΑΥΤΟΥ ΨΗΛΑ ΠΟΥ ΠΕΡΠΑΤΕΙΣ ΤΡΥΓΩΝΑ, ΤΡΥΓΩΝΑ,
ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΑΡΙΝΑΣ,
ΓΙΟΣΜΕ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΙΚΕ, Κ. Α.


ΚΙΝΗΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Λαβή: W
Χ.Μ. 6 κινήσεις σε 3Κ.Μ. (2 /Κ.Μ.)
α0 : Κίνηση αριστερού ποδιού αριστερά.
(δ)α1 : το δεξί παραμένει σε θέση στήριξης ενώ το αριστερό είναι σε άρση μπροστά ψηλά λυγισμένο

(α)δ1 = το αριστερό παραμένει σε θέση στήριξης ενώ το δεξί είναι σε άρση μπροστά ψηλά λυγισμένο


ΜΑΡΙΑ ΛΕΝ' ΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ
Μαρία λέν' την Παναγιά,
Μαρία λέν' και σένα, μωρ' Μαρία μου,
Μαρία λέν' και σένα, κακομοίρα μου.
Πω-πω-πω ποια είν' αυτή
με το γαρύφαλλο στ' αφτί.
Μαρία δεν στολίζεσαι,
Δεν βάζεις τα καλά σου, μωρ' Μαρία μου,
Δεν βάζεις τα καλά σου, κακομοίρα μου.

Πω-πω-πω ποια είν' αυτή
με το γαρύφαλλο στ' αφτί.
Για να σε δουν τα μάτια μου,
Που μέρα νύχτα κλαίν' για σένα, μωρ' Μαρία μου,
Που μέρα νύχτα κλαίν' για σένα, κακομοίρα μου.
Πω-πω-πω ποια είν' αυτή
με το γαρύφαλλο στ' αφτί.



ΤΑ ΚΛΕΦΤΟΠΟΥΛΑ

Εσείς, μωρέ, παιδιά κλεφτόπουλα
παιδιά της Σαμαρίνας
μωρέ, παιδιά καημένα
παιδιά της Σαμαρίνας
κι ας είστε λερωμένα.
Σαν πάτε απάνω στα βουνά
κατά τη Σαμαρίνα
μωρέ, παιδιά καημένα
κατά τη Σαμαρίνα
κι ας είστε λερωμένα.
Ντουφέκια να, μωρέ, μη ρίξετε
τραγούδια να μην πείτε
μωρέ παιδιά καημένα
τραγούδια να μην πείτε
κι ας είστε λερωμένα.
Γιατί ακούει, μωρ' η μάνα μου
κι η δόλια η αδερφή μου
μωρέ, παιδιά καημένα
κι η δόλια η αδερφή μου
κι ας είστε λερωμένα.
Κι αν σας ρωτήσει, μωρ' η μάνα μου
κι η δόλια η αδερφή μου
μωρέ, παιδιά καημένα
κι η δόλια η αδερφή μου
κι ας είστε λερωμένα.
Να πείτε πως, μωρέ, παντρεύτηκα
πως είμαι παντρεμένος
μωρέ, παιδιά καημένα
πως είμαι παντρεμένος
κι ας είστε λερωμένα.
Πήρα την πέτρα, μωρέ, πεθερά
τη μαύρη γη γυναίκα
μωρέ, παιδιά καημένα
τη μαύρη γη γυναίκα
κι ας είστε λερωμένα.
Κι αυτά τα λιανό μωρέ λίθαρα
τα πήρα συγγενίδια
μωρέ, παιδιά καημένα
τα πήρα συγγενίδια
κι ας είστε λερωμένα.



ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΟΝ ΑΛΗ ΠΑΣΑ

ʼντρες, γυναίκες και παιδιά,
ακούστε τον Αλή πασά,
ωρέ που τους Τόστιρες ορίζει
και την Πάργα φοβερίζει.
Γράφει χαρτιά και πρόβοντα
τους Παργιανούς και χαιρετά,
ωρέ Παργιανοί, μην ταραχτείτε
και σ' εμέ παραδοθείτε.
Έχω φιρμάνια φοβερά
σταλμένα από τον βασιλιά,
ωρέ να πάρω και την Πάργα
και να μπω στην ʼγια-Λαύρα.



ΑΝΑΜΕΣΑ ΤΡΕΙΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ

Ανάμεσα τρεις θάλασσες,
τριανταφυλλάκι μ' κόκκινο,
Πύργος θεμελιωμένος,
νεράντζι και λεμόνι.
Κι απάνω κόρη εκάθονταν,
τριανταφυλλάκι μ' κόκκινο,
Και τα φλωριά αρμαδιάζει,
νεράντζι και λεμόνι.
Αρμάδιαζε, ξαρμάδιαζε,
τριανταφυλλάκι μ' κόκκινο,
Εννιά αρμαδούλες φκιάνει,
νεράντζι και λεμόνι.
Τις πέντε βάζει στο λαιμό,
τριανταφυλλάκι μ' κόκκινο,
Τις τέσσερις στα χέρια, νεράντζι και λεμόνι.
Και με τον ήλιο μάλωνε,
τριανταφυλλάκι μ' κόκκινο,
με τον ήλιο μαλώνει, νεράντζι και λεμόνι.
- Για έβγα, ήλιε μ', για να βγω,
τριανταφυλλάκι μ' κόκκινο,
για λάμψε για να λάμψω, νεράντζι και λεμόνι.
Κι εσύ κι αν λάμψεις, ήλιε μου,
τριανταφυλλάκι μ' κόκκινο,
μαραίνεις τα χορτάρια, νεράντζι και λεμόνι.
Μα εγώ κι αν λάμψω ήλιε μου,
τριανταφυλλάκι μ' κόκκινο,
μαραίνω παλικάρια, νεράντζι και λεμόνι.




ΔΟΝΤΙΑ ΠΥΚΝΑ

Δόντια πυκνά και μαργαριταρένια, (δις)
Φωνή σαν τ' αηδονιού, στόμα χελιδονιού,
Μου σήκωσες το νου απ' το κεφάλι μου.
Μια Κυριακή και μιαν καλήν ημέρα (δις)
Μου 'ρθε μια περιστέρα, μια καγκελοφρυδάτη.
Να μην την είχα ιδεί, δεν θα 'χα τρελαθεί.
Τ' έχεις μωρέ, μωρέ ζαλιάρικο,
Τ' έχεις μωρέ, τι βάζεις με το νου σου,
Φυλάξου από τους 'χθρούς σου.
Η σκύλα η πεθερά σου θέλει μαχαίρωμα
Ως το ξημέρωμα, (δις)




ΣΗΜΕΡΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΣΧΑΛΙΑ

Σήμερα είναι Πασχαλιά,
Γιωργάκη, Γιωργάκη,
σήμερα πανηγύρι,
Γιωργάκη και λεβέντη.
Σήμερα φτιάχνοντ' τα παιδιά,
Γιωργάκη, Γιωργάκη,
να βγούνε στο σεργιάνι,
Γιωργάκη και λεβέντη.
Και συ Γιώργη μ' δεν φαίνεσαι,
Γιωργάκη, Γιωργάκη,
να βγεις να σεργιανίσεις,
Γιωργάκη και λεβέντη.
Εσύ Γιώργη μ' στα Γιάννενα,
Γιωργάκη, Γιωργάκη,
στις φυλακές κλεισμένος,
Γιωργάκη και λεβέντη.




ΨΗΛΑ ΣΤΗΝ ΚΩΣΤΕΛΑΤΑ

Ψηλά στην Κωστελάτα μεσ' τα Κουμπουριανά
Χορεύουν τα κορίτσια μαζί με τα παιδιά.
Πω-πω! Πω-πω! Ποια είναι αυτή
με το γαρύφαλλο στ' αφτί,
Πω-πω! Πω-πω! Τρομάρα σου,
Να μην το μάθει η μάνα σου.
Ψηλά στην Κωστελάτα και μες στα ʼγραφα,
Χορεύουν τα κορίτσια με τ' ασπροζώναρα.

Πω-πω! Πω-πω! Ποια είναι αυτή
Με το γαρύφαλλο στ' αφτί,
Πω-πω! Πω-πω! Τρομάρα σου,
Να μην το μάθει η μάνα σου.
Ψηλό μου κυπαρίσσι λυγάει η κορφάδα σου,
Και ποιος θα την γλεντήσει την ομορφάδα σου.
Πω-πω! Πω-πω! Τι γίνεται
και στο χωριό δεν φαίνεται,
πω-πω! πω-πω! Τρομάρα σου,
να μην το μάθει η μάνα σου.

Παραλλαγή

Ψηλά σην Κωστελάτα βόσκουν τα πρόβατα,
χορεύουν τα κορίτσια με τ' ασπροζώναρα, πω-πω-πω.

Ψηλά στην Κωστελάτα, στα κρύα τα νερά,
χορεύουν τα κορίτσια με τα χρυσά φλουριά, πω-πω-πω.

Γίνεται πανηγύρι, βαρούνε τα βιολιά,
χορεύουν τα κορίτσια μαζί με τα παιδιά, πω-πω-πω.
Με κεντητές μαντήλες και μέσες κουνιστές
φορούν ποδιές φριζάτες με πούλιες πλουμιστές.
Παίζουνε τα λαούτα, τα όμορφα βιολιά,
χορεύουν τα κορίτσια, γεμάτα λεβεντιά.
Ποια είν' ετούτη η κόρη, η βεργολυγερή,
που σειέται και λυγιέται και τρέμει όλ' η γη;
Τσούπρα τσελιγκοπούλα, νεράιδα απ' τα βουνά.
Τα κάλλη της, μανούλα μ', δεν τα 'χει άλλη καμιά.

Πωπώ-πωπώ, ποια είν' αυτή, με το γαρύφαλο στ' αφτί,
πωπώ-πωπώ, τρομάρα της, να μην το μάθει η μάνα της.



ΝΤΕΛΗ – ΠΑΠΑ ΛΕΒΕΝΤΗ

Εσείς βουνά των Γρεβενών
μωρέ παπά Ντελή παπά
και πεύκα του Μετσόβου
ντελή - παπά λεβέντη
λίγο για χαμηλώσετε
ένα ντουφέκι τόπο
για να φανούν τα Γρεβενά,
σπίτια του παπα - Γιώργη.
Εσείς καλά τον ξέρετε
το γιο του παπα - Γιώργη.
Μικρός, μικρός στα γράμματα,
μικρός στα πινακίδια,
μικρός, μικρός παντρεύτηκε
μικρή γυναίκα πήρε.
Πρώτη βραδιά που πλάγιασε
τη βρήκε φιλημένη



ʼΣΠΡΟ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟ ΚΡΑΤΩ

ʼσπρο τριαντάφυλλο κρατώ
μωρ' γιαννιωτοπούλα μου
Όλοι μου λένε να το βάψω
λουλουδάκι μου γαλάζιο
Λουλουδάκι μου γαλάζιο
σε φιλώ κι αναστενάζω

Κι αν το πετύχω στην βαφή
μωρ' γιαννιωτοπούλα μου
Ορέ πολλές καρδιές θα κάψω
λουλουδάκι μου γαλάζιο
Λουλουδάκι μου γαλάζιο
σε φιλώ κι αναστενάζω

Θα κάψω νιες θα κάψω νιους
μωρ' γιαννιωτοπούλα μου
Ορέ θα κάψω παλικάρια
λουλουδάκι μου γαλάζιο
Λουλουδάκι μου γαλάζιο
σε φιλώ κι αναστενάζω




ΟΛΑ ΤΑ ΠΟΥΛΑΚΙΑ ΖΥΓΑ – ΖΥΓΑ

Όλα τα πουλάκια κι αμάν - αμάν
όλα τα πουλάκια ζυγά - ζυγά
τα χελιδονάκια ζευγαρωτά,
το 'ρημο τ' αηδόνι κι αμάν - αμάν
το 'ρημο τ' αηδόνι το μοναχό
περπατεί στους κάμπους με τον αϊτό.
Περπατεί και λέει κι αμάν - αμάν
περπατεί και λέει και μολογεί:
ʼντρα μου, λεβέντη, κι αμάν - αμάν
άντρα μου, λεβέντη, πραματευτή
που την εδιάλεξες αυτή τη νια
την ξανθομαλλούσα την πατρινιά;
Απ’ την Πόλη ερχόμουν κι αμάν - αμάν
απ'. την Πόλη ερχόμουν κι απ' τα νησιά
κι απ’ τη γειτονιά της πέρασα.
Τα βασιλικά της κι αμάν - αμάν
τα βασιλικά της πότιζε
και τη μαντζουράνα εδρόσιζε.
Μου 'κοψε κλωνάρι κι αμάν - αμάν
μου 'κοψε κλωνάρι και μου 'ριξε
μου 'πε κι ένα λόγο και μ’ άρεσε.
Βρε παλικαράκι κι αμάν - αμάν
βρε παλικαράκι κι αν μ’ αγαπάς
τι συχνοδιαβαίνεις κι όλο ρωτάς;
Στείλε προξενήτρες κι αμάν - αμάν
στείλε προξενήτρες στη μάνα μου
και προξενητάδες στο μπάρμπα μου.
Και τις προξενήτρες κι αμάν - αμάν
και τις προξενήτρες μαλώσανε
τους προξενητάδες έδιωξαν.



1. Στην παραδοσιακή κοινωνία ο χορός έπαιρνε το όνομα του συνοδευτικού τραγουδιού.

2. Στους 3σημους και 6σημους ρυθμούς το μουσικό μοτίβο δεν ταυτίζεται με το κινητικό. Δεν ταυτίζεται πάντοτε δηλαδή το κλείσιμο της μουσικής φράσης με την κλείσιμο της κίνησης των βημάτων του χορού.

3. Στο Γάμο οι τελετουργικοί χοροί για παράδειγμα στην αποχώρηση της νύφης από το πατρικό της , μετά την υποδοχή από την πεθερά στο σπίτι του Γαμπρού, στο χορό με τον Κουμπάρο κ.λ.π ακολουθούσαν αυστηρό τυπικό. Η νύφη δεν σήκωνε ούτε το βλέμμα της, κρατούσε το ελεύθερο χέρι της σε θέση προσοχής, και γενικά η λειτουργία των χορών σε αυτές τις φάσεις του γάμου δεν αποσκοπούσε στο να δείξει χορευτική της δεινότητα αλλά την τήρηση του γαμήλιου τυπικού για την προστασία από τις κακές δυνάμεις και την κοινωνική δέσμευση του ζευγαριού.

4. Τα ίδια τραγούδια και οι ίδιες μελωδίες σε άλλες περιοχές του Νομού μπορεί να χορεύονται στα δύο (μέσα-έξω), ή ως συρτοί στα δύο (πωγωνίσια) αφού κοινοί ρυθμοί συναντώνται και στους και στους 3 χορούς. Αλλά και στην ίδια κοινότητα, συχνά αποφάσιζε ο πρωτοχορευτής πως θα χορέψει το χορό.